Læknaneminn - 01.04.1994, Qupperneq 56

upplýsinpar varðarl Mín reynsla er sú að langflestir
vilji fá glögga yfirsýn yfír sjúkdóm og horfur svo og
lyíjaverkun og aukaverkanir en slíkar útskýringar
geta tekið langan tíma. Víktu þér ekki undan erfíðum
spurningum því það brýtur niður traust. Og hikaðu
ekki við að segja "ég veit ekki" ef þér er ekki svarið
ljóst. Tjáðu þig á einföldu, Ijósu máli, með myndum
eða teikningum ef með þarf, og spurðu sjúklinginn
hvort hann hafí skilið eða vilji spyrja meira. Og bíddu
eftir svarinu! Reyndu að forðast að gefa í skyn á
óbeinan hátt að þú sért að flýta þér (t.d. með því að
standa upp, halda í hurðarhúninn, dútla í pappírum
eða svara í símann) en komdu hreinskilnislega fram
þegar í upphafí samtals ef svo er og segðu: "Ég hef
því miður lítinn tima nú sem stendur en ég skal koma
til þín aftur og þá getum við talað saman í ró og næði."
Bentu sjúklingum á að skrifa spurningar niður á blað
og hafa með sér náinn vandamann í næsta samtal ef
hann kýs. Ef sjúklingur er á sjúkradeild þá er
mikilvægt að hjúkrunarfræðingur sé með í
lykilsamtölum, þ.e. samtölum þar sem mikilvægar
upplýsingar eru veittar, svo fremi sjúklingurinn kjósi
ekki sjálfur að sitja einn með lækninum. Svaraðu
aldrei spurningum um horfur með því að nefna tíma.
Læknar eru afleitir í því að giska á lífslíkur auk þess
sem það er mannskemmandi hroki að gera slíkt, enda
reynist þannig svar að j afnaði sjúkl ingum og ættingj um
afleitt veganesti í þeirri baráttu sem framundan er.
Gott er að gera sér kompu með æða- og
taugasvæðum svo og lista yfír helstu verkjasamkenni
sem í kjölfar krabbameina geta komið. Gefa skal
sérstakan gaum að útbreiðslu á höfði og hálsi en þar er
einna erfiðast að greina staðsetningu meinsemda sem
verkjum valda. Slík kompa ætti einnig að hafa að
geyma helstu lyf og skammta, aðferðir svo og aðrar
áminningar.
UM NOTKUN VERKJALYFJA
Meðan skj ólstæðingurinn getur kyngt er taka ly fj a
um munn alltaf æskilegust. Ef hún er ekki fær þá er
endagömin (dausinn) hendinni næst, enda frásogast
mikilvægustu verkjalyf og þar með morfinlyf
nægilega vel gegnum slímhúð endaþarmsins (26,
27)1. Lyfá að gefa reglulega og samkvæmt skrá á
föstum tímum til þess að halda þéttninni í sermi
stöðugri fyrir ofan verkjaþröskuldinn. Enn fremur er
mikilvægt að fara eftir verkjastiganum(28) og færa
sig upp stigannefverkurinn helduráfram eða versnar
en tii hliðar (þ.e.a.s. skipta um lyf sömu
grunntegundar) ef óþolandi aukaverkanir koma í
ljós.
Verkjalyf eru oft flokkuð í tvo meginflokka, annars
vegar lyf sem verka fyrst og fremst utan miðtaugakerfis
og þá sem hvatablokkarar á myndun prostaglandína
(dæmi: bólgueyðandi gigtarlyf/salílyf) (sjátöflu 11)
og hins vegar lyf sem verka á miðtaugakerfið (dæmi:
veik og sterk morfínlyf (sjá töflu 15)). Með því að
nota báða verkjalyijaflokkana samtímis er unnt að
nálgast verkinn á tvo vegu, enda er full ástæða til þess
að halda áfram notkun salílyfja/bólgueyðandi
gigtarlyfja (BEYGL)1 2 þegar sjúklingar eru settir á
morfínlyf ef/þegar í Ijós kemur að gigtarlyfin nægja
ekki ein sér (t.d. naproxen 500 mg x 2 + kodein 25-
60 mg x 4-6 eða blandformið3 Parkodin forte@ 30/500
2 x 4-6)4.
1 Þannig má setja morfínforðatöflur (t.d. Contalgin®) í endaþarm ef sjúklingur getur ekki tekið lyf um munn, til dœmis
vegna timabundinna uppkasta, en einnigefsjúklingurerof veikburða tilþess að taka lyf um munn ("terminalsjúklingar").
Erþá notaður sami morfínskammtur og áður.
2 BEYGL (bólgueyðandi gigtarlyf) tilraun til þess að þýða engilsaxnesku skammstöfunina NSAID (non-steroid
antiinflammatory drug) ogskautfyrrverandi lœknanemiþessu að mérfyrir nokkru. PrófessorÞorkellJóhannesson notar
orðið salílyf.
3Almennt eru blandform lyfja afhinu illa. Þannig hefur t.d. lyfið Dolvipar® að geyma kódein 10 mg, parasetamól 400
mg, koffein 50 mg ogfenobarbital 25 mg. Það ersöksér með kódeín ogparasetamólþvíverkunartímiþeirra er svipaður
eða 4-5 klst (sbr. Panocod®/Parkodin forte®) . Barbitúratið hefur hins vegar miklu lengri helmingunartíma ogsafnast
þvífyrir oggetur valdið verulegum aukaverkunumþegarlyfið ergefið í venjulegum skömmtum,þ.e. 1-2 töflurx4-6. Auk
þesser 10-20mgafkódeín mjöglítillskammtur, venjulegurskammtur er50-60mg. Ogkoffeíngegnirvafasömu hlutverki
í verkjameðferð! Það erþví betra að jafnaði að velja hvert lyffyrir sig og gefa í nœgilegum skömmtum en reiða sig á of-
eðavanskammta blandformanna!
4Unnt er að fá Panocod klysma® til að gefa í endaþarm ef efri munni garnarinnar er ekki fær af einhverjum ástœðum.
Þetta lyfjaform er enn sem stendur undanþágulyf.
50
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.