Læknaneminn - 01.04.1994, Side 72

VERKJASTIKUR
0 1 2 3 4 5 6 y 8 9 1 0
A | I 1 1 1 1 1 i 1 1 |
enginn meðal óþolandi
B i 1

enginn verkur verstur verkur
Mynd 15. Verkjastikur. Kvörðuð (oftísentimetrum) (A) ogókvörðuð verkjastika. Neðristikan (B) er ókvörðuð
sjónarrönd (e. "visual analogue scale (VAS) ") og hefurþann kost að minni líkur eru að menn falli íþá gryfju
aðfara að reikna. Verkjastikur eru í raun einungis nothœfar tilþess að meta breytingar á verk/verkjum sama
sjúklings og tölugildi öllfjarri því að vera algild. Sjúklingur eða hjúkrunarfræðingur merkir inn á kvarðann
hvernigsjúklingurmeturverkjaálagið á hverjum tíma, t.d. á tveggja tilJjögurraklukkustundafresti tilað byrja
með. Þegarjafnvœgihefur verið náð íverkjameðferð verðurlengra á millifœrslnannasem eruþáfœrðareinu
sinni á dag eða sjaldnar.
barkastera í nokkra daga til þess að draga úr þrota í og
viðæxlið.
Ef barksterar eru gefnir samtímis bólgueyðandi
gigtarlyfjum aukast enn líkur á slímhúðarertingu í
maga og ber því að gefa jafnframt H2 -loka og þá
ranitidín (Gastran®, Asýran®, Zantac®) fremur en
cimetidín vegna þess að samverkanir ranitidíns eru
mun færri og oft er um ijöllyijameðferð að ræða hjá
þessum sjúklingum. Misoprostol ((Cytotec®) 200
pg x 4 dagl.) er sérstaklega til þess búið að hindra
sármyndum í kjölfar bólgueyðandi gigtarlyfja en
ranitidín verkar að mínu mati nægilega vel þegar um
krabbameinssjúklinga er að ræða og er auk þess
ódýrara.
NOKKUR ORÐ UM VERKJAMAT
Areiðanleg verkjagreining er forsenda góðrar
verkjameðferðar. Hins vegar getur orðið til lítils að
greina og meðhöndla verk ef verkinu er ekki fylgt
rækilega eftir. Og slíkt er erfítt þegar um jafn huglæg
viðfangsefni er að ræða sem verki og þjáningu.
Verkjaferli má skipta í ijóra þætti: örvun taugaenda,
verk, þjáningu og verkjahegðun eða verkjaviðbrögð
(64).
A undanförnum árum hafa komið fram allmargar
aðferðir til þess að meta, skrásetja og fylgja eftir
verkjum og öðrum einkennum. En hvað er verið mæla?
Um það er deilt en flestir eru sammála um að það séu
fyrst og fremst viðbrögð einstaklings við verkjum sem
koma fram. Flestar aðferðir til verkj amats eru flóknar
og tímafrekar og byggja á löngum spurningalistum.
Þær missa þess vegna marks þegar um praktíska,
klíníska læknisfræði er að ræða. Gildi þeirra er auk
þess umdeilanlegt því komið hefur í ljós að niðurstöður
þessara lista geta verið mjög mismunandi eftir því
hver spyr, hver er spurður, hvar og hvenær er spurt
(65,66). Með hliðsjón af ofangreindu er hagkvæmt að
nota sem einfaldasta aðferð, nefnilega kvarðaða eða
ókvarðaða sjónarrönd (e. "VAS = visual analogue
scale") (67) sem verkjastiku. Mikilvægt er að hafa í
huga að ekki erráðlegt að bera saman verkjameðferð
milli sjúklinga með þessum aðferðum en hins vegar
eru þessi verkfæri vel brúkleg til þess að fylgjast
gjörla með því hvernig verkjameðferð gengur hjá
hverjum einstökum sjúklingi. Niðurstöður er svo
unnt að birta sem sjónmengismyndir.
LOKAORÐ
Læknisfræði á Vesturlöndum byggir meir og meir
á raunvísindum meðan hugvísindin, og þar með
læknislistin, hafa horfið í skuggann í námsefni
læknadeilda. Hin sjúka manneskja hefur þokast til
hliðar en umhugsun um mólekúi og mælieiningar
tekið völdin (68). Græjudýrkun og oftrú á lausnum
líffræðinnar erráðandi. I þessari firrtu, lítt skiljanlegu
og yfirborðskenndu veröld læknistækninnar verður
svo maðurinn hálf utangátta og nýöldungar og hvers
kyns kuklarar eiga enn greiðari aðgang en áður að
hinum þjáða. Læknar, læknanemar og aðrir
sjúkragæslumenn nútímans geta að nokkru leyti
sjálfum sér um kennt. Ihaldssöm fræðigrein þeirra
hefur ofrækt mólekúl á kostnað mannsins. Nú eru
66
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.