Læknaneminn - 01.04.1994, Síða 112

hagsmunaaðilar að málinu, og á hvern hátt málið
snertir þá. Einnig þarf að skoða líkurnar á hugsanlegum
afleiðingum og reyna að meta þær eftir bestu getu.
T aka verður tillit til gilda, er við sögu koma, og reyna
að meta afstæða stærð þeirra. Loks verður að hafa í
huga, til hvers konargrundvallarsjónarmiðaí siðfræði
er vísað, t.d. hvort skoða á málið frá sjónarhóli
nytjahyggjueðaskylduboðssiðfræði.
Undir þessa greiningu fellur mat á bæði áhættu í
sambandi við rannsóknir og afurðir þeirra og
hugsanlegum hagnaði af þeim, og líkum sem þessu
tengjast. Einfalt líkan, sem oft er æskilegt að hafa í
huga, erákvarðanaregla Bayes, sem segireftirfarandi
í grófum dráttum. Gerum ráð fyrir, að meta eigi, hvern
kostanna ki, k2,...,kn eigi að velja. Segjum, að
hugsanlegarafleiðingarafkostikj séuaj 1,ai2,---,aik,
og að líkumar á hverri afleiðingu séu 1 j 1,112,--,l 1 k> °g
samsvarandi gildi séu gj i, gi2,—,glk- Samsvarandi
líkur og gildi fást einnig fyrir hina kostina, k2,...,kn.
Þá segir regla Bayes, að velja eigi þann kost, þar sem
tölugildið er fæst með því að margfalda saman gildi og
líkur tengt hverjum kosti og leggja síðan saman, er
hæst. Svo tekið sé einfalt dæmi, skulum við gera ráð
fyrir, aðumtvo kosti séaðræða, kj ogk2,ogkj hefur
hugsanleguafleiðingamaraj \ ogai2Íförmeðsér,og
k^ hefur hugsanlegu afleiðingarnar a2i og a22 í för
með sér. Þá eigum við að bera saman tölugildin
glixlll+gl2xli2 annars vegar og g2ixl21+g22xl22
hins vegar og athuga síðan hvor þessara summa er
hærri. Sé t.d. fyrri summan hærri, ber að velja kost ki.
Dæmi urn beitingu á reglu Bayes við ákvarðanatekt
gæti verið eftirfarandi. Móðir, sem er með bam á
brjósti, kenrst að því, að ákveðið magn af PCB nrælist
í mjólkinni. Nú á hún að taka ákvörðun um það, hvort
hún eigi að hætta að hafa barnið á brjósti.
Slæmarafleiðingar
f. heilsu barnsins.
Gildi = -100
Engar slæmar
afleiðingarf. barnið
Gildi = 0
Slæmar afleiðingar
f. heilsu barnsins.
Gildi = -10
Ymsirkostir
f. barnið.
Gildi = 50
Við gætum, með töluverðri einföldun, sett dæmið upp
svona:
Hér leggjum við saman: (70%x-100)+(30%x0)=
-70 annars vegar og (10%x-10)+(90%x50)=44. Þar
sem seinna gildið er mun hærra en hið fyrra, er seinni
kosturinn mun vænlegri samkvænrt þessum einfalda
útreikningi. Hér er að vísu oft erfitt eða ókleift að meta
nákvæm gildi og líkur, en unnt er að ákvarða þessar
tölur innan ákveðinna mjög víðra skekkjumarka og
skoða dæmið í ljósi þeirra. Þessa aðferð má nota til
þess að skoða ýmsar mikilvægar ákvarðanir í vísindum,
t.d.hvortbeitaeigi genalækningumíákveðnutilfelli.
GILDI, ER AÐ GENTÆKNI LÚTA
I gentækni koma ákveðin gildi sérstaklega við
sögu. Hér má t.d. nefna trúarleg gildi, eins og gildi
kristinnar trúar: heimurinn, náttúran og nraðurinn eru
sköpunarverk Guðs og maðurinn sjálfur má ekki raska
þessu sköpunarverki í grundvallaratriðum. Þessi gildi
má e.t.v. líka setja fram án tilvísunar til trúarbragða,
t.d. segja að í náttúrunni sé ákveðið eðlilegtjafnvægi,
sem hættulegt sé fyrir manninn að raska. Einnig má
e.t.v. rekjahræðslu við hið óþekkta til trúarlegragilda;
þannig er í Gamla T estamentinu sagan um skilningstré
góðs og ills og hugmyndin að syndsamlegt sé að reyna
að svala forvitni sinni og reyna að „líkja eftir“ Guði.
Ymis önnurmikilvæg gildi má nefna, eins ogt.d.
virðingu fyrir frelsi manna og sjálfsákvörðunarrétti,
að fjölbreytni náttúrunnar skuli haldið við, að náttúran
skuli vera hrein og óspillt af völdum mannsins, að
ekki megi þurrka út náttúruleg tegundamörk, að
þekking hafi gildi í sjálfri sér, að gróðasjónarmið skuli
ekki vera ríkjandi, að allir menn séu jafnir og að
upplýsingar urn niðurstöður rannsókna og tilrauna
skuli vera sem aðgengilegastar fyrir almenning. Menn
kann að greina á um þessi gildi, og afstætt vægi
þeirra, en í grundvallaratriðum eru menn sammála
um mikilvægi þeirra.
I gentækni og líftækni almennt kemur fram
þrýstingur annars vegar á að halda áfram rannsóknum
á eins mörgum sviðum og eins ítarlega og frekast er
unnt, og hins vegar gagnstæður þrýstingur á að halda
aftur af vísindamönnum, gefa þeim ekki lausan
tauminn og setjaþeim einhverjar siðareglur, sem geta
verið misstrangar allt eftir því hversu íhaldssamir
rnenn eru í þessum efnunr. Hvatningu til að halda
áfrarn rannsóknum má rekja til fjögurra
meginuppspretta.
Hætta
brjóstagjöf
líkur
30%
Halda áfram
brjóstagjöf
102
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.