Læknaneminn - 01.04.1994, Qupperneq 131

skorti ADA. Af þessum sökum var ADA skortur
valin sem fyrsti sjúkdómurinn til genalækninga (5).
Arangrinum af fyrstu tilrauninni er lýst framar í
textanum.
Arfbundin hækkun á kólesteróli (familial
hypercholesterolemia) er einn þeirra sjúkdóma þar
sem tilraunir til genalækninga í mönnum hafa þegar
byrjað. Sjúkdómurinn þótti henta vel sem einn af
fyrstu sjúkdómunum til genalækninga. Astæðurnar
voru nokkrar: 1) genagallinn var vel þekktur, 2)
lifrarígræðsla hefur gefíð góða raun í arfhreinum
sjúklingum, 3) arfhreinir einstaklingar læknast lítið
afhefðbundinni kólesteróllækkandi meðferð og deyja
á unga aldri, 4) samanburður á arfgerðum og
svipgerðum bendir til þess að lítið magn þurfi af LDL
viðtökum til að fá einhvem bata, 5) til er gott dýramódel
fyrir forrannsóknir (Watanabe kanínur) (25).
Þegar hafa verið gerðar ítarlegar dýratilraunir og
hófust tilraunir á mönnum fyrir skömmu. Var þá
hluti af lifur sjúklings skorinn burtu og meðhöndlaður
með collagenasa til að losa sundur lifrarfrumurnar.
Þær voru því næst meðhöndlaðar með retroveirum
sem innihéldu eðlilegt LDL viðtaka gen. Genabreyttum
frumunum var að lokum skilað til einstaklingsins um
porta æðina. Árangur þessarar tilraunar liggur enn
ekki fyrir (25).
Fjölgena sjúkdómar
Krabbamein. Síðasta áratuginn hafa greinst gen
sem tengjast myndun krabbameins. Um er ræða gen
sem hafa áhrif á frumuhringinn, stjórna skiptingu
frumanna og þroska þeirra. Nú þegar em þekkt
nokkur æxlisgen (proto-oncogen) og æxlisbæligen,
sem tengjast sterklega myndun krabbameins.
Stökkbreyting í þessum genum veldur krabbameini.
Sjaldnast er um aðeins eina stökkbreytingu að ræða
sem veldur krabbameinsmynd, heldur röð margra
stökkbreytinga. Vonir eru bundnar við að hægt sé að
flytja heilbrigð gen í krabbameinsfrumur og þannig
koma í veg fyrir áframhaldandi skiptingu og fjölgun
krabbameinsfruma. Þegar hafa verið gerðar nokkrar
tilraunir með æxlisbæligenin, p53, NFl og
retínóblastómagenið (26). Þekkterað ÍT-eitilfrumu
hvítblæðitapafrumumarstundump53 geninu. Tilraun
hefur verið gerð þar sem p53 gen var sett í þessa
tegund frumna og við það glötuðu æxlisfrumurnar
hæfileika sínum til að skiptast ört í frumurækt (27).
Siðasta áratuginn hefur vaxið skilningur á þætti
ónæmiskerfisins í hörnlun á æxlisvexti og hafa fyrstu
tilraunirtil genalækningaeinkumbeinst að aðferðum
tengdum ónæmismyndun.
Þekktir eru nokkrir frumuvakar, eins og tumor
necrosis factor (TNF), interleukin-2 (IL-2),
interleukin-4 (IL-4) og fleiri sem hafa áhrif á
æxlisvöxt. Reynt hefur verið að bæta við genum fyrir
ýmsa frumuvaka í æxlisfrumur og hefur það haft áhrif
á æxlisvöxt (26). I einni dýratilraun þar sem IL-4
framleiðandi gen var sett í nýrnæxlisfrumur dró úr
vexti æxlisins (28).
Einnig eru þekktar nokkrar tegundir fruma,
æxlisífarandi eitilfrumur (tumor infiltrating
lymphocytes, TIL), náttúrulegardrápsfrumur(natural
killer cells (NK)) og frumudrepandi T frumur
(cytotoxic T cells) sem hafa allar einhver áhrif á
æxlisvöxt. Fyrsta tilraunin til genalækninga á
krabbameini í mönnum var gerð í beinu framhaldi af
rannsókn Rosenbergs og félaga við genamerkingar á
TIL frumum. Settu þeir TNF framleiðandi gen í TIL
frumur úr sortuæxli. Ekki liggja ennþá fyrir niðurstöður
en vitað er að TNF hefur víðtæk áhrif á
líkamstarfsemina og höfðu sumir áhyggjur af miklum
aukaverkunum af meðferðinni, ef mikil framleiðsla
yrði á TNF utan við æxlið (5).
Æxlisfrumur tjá mismunandi prótein á
frumuhimnu sinni og gætu þau tengst ónæmisræsingu.
Bundnar eru vonir við að gera megi ónæmissvar
sterkara, ef hægt yrði að framkalla tjáningu á human
major histocompatibility complex próteini class I á
æxlisfrumum (26).
Fyrir um ári síðan birtist athyglisverð grein í
Science (29) þar sem glioma æxli í heila á rottu var
meðhöndlað með því að setja herpes simplex thýmidíne
kínasa framleiðandi gen í æxlisfrumurnar. Ensímið,
thýmidíne kínasi veldur ummyndun á lyfinu
gancýklóvír í frumudrepandi niðurbrotsefni.
Rottunum var gefíð gancýklóvír og við það hvarf
æxlið algjörlega. Bundnar eru vonir við að hægt verði
að nota svipaða aðferð á heilaæxli í mönnum (30).
Kransæðastífla. Rannsóknir eru ekki langt á veg
komnar (31). Fyrir tveimur árum birtist rannsókn
þar sem framleiddar voru transgenic mýs með háa
þéttni af apólípópróteini AI. Fengu þær mun minni
æðakölkun ensamanburðannýsþegarþærvorufæddar
á atherogen fæði (32). Mýs hafa þó ekki verið talin
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.
121