Læknaneminn - 01.04.1994, Síða 144
að gefa 300-500 ml af vökva í æð (bolus), nema
greinileg einkenni séu um lungnabjúg. Efvökvagjöf
dugir ekki, má nota dópamín í miðlungsskömmtum
(5-10 míkróg./kg/mín.) til að bæta samdráttarhæfni
hjartavöðvans, eða í háum skömmtum (yfir 10 míkróg./
kg/mín.) til að draga saman æðar. Einnig má nota
dóbútamín til hins fyrmefnda eða noradrenalín til
hins síðarnefnda.
Rænuleysi
Eitrun er aðeins eitt af mörgu, sem valdið getur
meðvitundarleysi. Mikilvægt er því að hafa í huga
alla möguleika á aðgreiningu (differential diagnosis)
hjá sjúklingi með slævðameðvitund. Til dæmis getur
sami sjúklingur bæði hafa orðið fyrir höfuðáverka og
eitrun og eretanól algengasti sökudólgurinn. Súrefni
er sjálfsagt að gefa rænulitlum sjúklingum eins og
áður vargetið um.
Lækkun á blóðsykri er algengt vandamál hjá
sykursjúkum. Hægt er að greina þetta með einföldu
ræmuprófí (stix) á blóðdropa úr sjúklingnum. Þess
ber að minnast, að þessi aðferð er ekki fyllilega
áreiðanleg við mj ög hátt eða mj ög lágt blóðsykursgildi.
Yfirleitt fæst góð svörun með því að gefa 50% glúkósa
í æð. Hafi einhvertekið ofstóran skammt af langvirku
lyfi, sem lækkar blóðsykur, getur þurft að leggja
sjúklinginn inn og halda áfram að gefa sykur í æð um
nokkurn tíma.
Ef grunur vaknar um langvinnam isnotkun áfengis,
er sjálfsagt að gefa 100 mg af þíamíni í æð til að vinna
gegn heilameini (encephalopathiu) Wernickes.
Ráðlegt er að gefa þíamín á undan glúkósa í slíkum
tilfellum. A móti of stórum skammti af morfíni eða
skyldum lyfjum, þarf að gefa allt að 2 mg (0,03 mg/
kg) af naloxóni í æð. Við eitranir af völdum kódeins,
própoxýfens, dífenoxýlats (Lomotil®) ogpentasósíns
getur þurft enn hærri skammt af naloxóni. Ef ekki
reynist unnt að koma nál í æð, má gefa skammt af
lyfinu í barkaslöngu í fyrstu atrennu. Naloxón vinnur
einkum gegn slævandi áhrifum ópíumlíkra lyfja á
meðvitund og öndun en má sín lítils gegn
blóðþrýstingsfalli. Einnig getur naloxón valdið
verulegri vanliðan hjá misnotendum þessara lyfja og
eru þeir þá illir viðureignar, er þeir vakna úr vímunni
og kunna lækni sinum litlar þakkir fyrir greiðann.
Naloxón er skammvirkt og þarf því að fylgj ast vel
með ástandi sjúklingsins, jafnvel þótt upphafleg
svörun við lyfinu hafi verið góð. Sama á við um
flúmaseníl sem mótefni við bensódíasepíneitrun.
Krantpi
Erfitt getur reynst að vinna bug á kranrpaflogum
við alvarlegar eitranir. Yfirleitt er beitt sams konar
meðferð og við krampaflog af öðruin orsökum.
Díasepam er að jafnaði fyrsta lyf, sem gefið er en því
fylgt eftir með fenýtóíni eða fenóbarbítali, ef þarf.
Stundum reynist nauðsynlegt að svæfa sjúklinginn
alveg með barbítúrötum og vöðvalamandi lyíjunr.
Sjaldan er um sértæka meðferð að ræða en við
ísóníasíðeitrun, sem getur valdið svæsnum krampa, er
pýridoxín rétta mótefnið. Þá erreynt að áætla, hversu
stóran skammt sjúklingurinn hefur tekið af lyfinu og
gefinn jafnstór skanrmtur af mótefninu („gramnr
fyrir gramm“).
GREINING
Sjúkrasaga er besta tækið til greiningar í
eitrunartilfellum. Með skoðun má til viðbótar bera
kennsl á viss eitrunareinkenni (toxic syndromes) og
greina lífshættuleg vandamál. Aðrar rannsóknir gegna
yfirleitt veigaminna hlutverki við upphaf
bráðameðferðar en síðar má hafa stuðning af sumunr
þeirra.
Sjúkrasaga
Ef sjúklingur er með rænu, getur hann oft gefið
fullnægjandi upplýsingar sjálfur. Flestir, sem verður
það á í stundaræði að byrla sjálfum sér ólyljan, eru
fljótir að iðrast gerða sinna og eru þá oftast
samvinnuþýðir. Þó getur sjúkingurinn verið
óáreiðanlegur, þegar um viljandi inntöku er að ræða
og sjálfsvígshætta vofir yfir (3,4). Einnig eru sumir
ódælirvegna áhrifa lyija eðavímuefna. Þegarfrásögn
sjúklingsins er ófullnægjandi eða tortryggileg, þarf
að leita til ættingja eða annarra heimildarmanna.
Glöggir sjúkraflutningamenn geta oft veitt
mikilsverðar upplýsingar um lyf, sem fundist hafa á
heimilum sjúklinga. Lögreglumenn hafa oft vitneskju
umkringumstæðurogaðstandendur. Allarupplýsingar
um heilsufar, lyfjanotkun eða ofnæmi geta komið sér
vel.
Þegar einhver hefur tekið inn lyf eða eitruð efni,
skiptir máli, hvort barn eða fullorðinn á í hlut. Börn
innan fimm ára aldurs láta efnin ofan í sig af óvitaskap
og oftast er aðeins eitt lyfeða efni á ferðinni. Unglingar
130
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.