Læknaneminn - 01.04.1994, Side 147

notuð eru í iðnaði, geti frásogast í gegnum húð svo að
hætta stafí af. Dæmi um þetta eru paraþíón og önnur
lífræn fosföt. Mikilvægt er fyrir heilbrigðisstarfsfólk
að gæta sín að verða ekki sjálft fyrir barðinu á
eiturefnum. Lágmarksráðstöfun erað nota hanskavið
augnskolun og alla aðra meðferð sjúklings, sem fengið
hefur á sig hættuleg eða eitruð efni. Stundum er
nauðsyn að gera frekari ráðstafanir, s.s. að setja á sig
húfu og hlífðargleraugu og fara í hlífðarslopp, þegar
skola þarf sjúklinginn allan. Fyrst þarf að klæða
sjúklinginnúröllum menguðum fatnaði. Húð, hárog
neglurskal hreinsa sérstaklega. Við sýru- og lútbruna
á að nota hlutlaus (neutral) efni en hlutleysandi efni
(neutralizing agents) má ekki nota. Skolun er haldið
áfram eða endurtekin reglulega eins og þörf gerist.
Við stórslys af völdum hættulegra efna, Ieka úr
stórum geymum og þess háttar, þarf sérstakan
viðbúnað. Slökkviliðin í Reykjavík og á
Keflavíkurflugvelli hafa unnið að þvi að koma sér upp
hreinsunarbúnaði til að nota á vettvangi í slíkum
tilfellum og þjálfa mannskap í notkun hans (s.n.
„HAZMAT“-team, skammstöfun fyrir „hazardous
materials“).
Augu
Augnskolun er helsta ráðið til að ijarlægja hættuleg
efni, sem berast í augu. Sem fyrr segir, má sá, sem
augnskolar, ekki gleyma að setja á sig hanska. Yfirborð
augans er hægt að deyfa með próparakaíni (Alcain®)
eða tetrakaíni. Ef sjúklingurinn er með snertilinsur í
augunum, þarf að (jarlægja þær. Dauðhreinsað,
ísótónískt saltvatn (NaCl 0,9%) er heppilegasti
vökvinntilaðskolameð. Skolaskalmeða.m.k. 1000
ml í 15-20 mínútur, ef eingöngu er um að ræða ertandi
efni, en sé efnið ætandi, þarf 3000 ml að lágmarki og
oft meira. Sumir fylgjast með sýrustigi (pH) á
augnyfírborði og skola, þar til það verður hlutlaust.
Leita skal samráðs við augnlækni um framhald
meðferðar í öllum tilfellum, þar sem ætandi efni hafa
borist í augu.
Meltingarvegur
Til að draga úr frásogi efna frá meltingarvegi, er
völ á nokkrum aðferðum. Til að tæma magann hafa
menn notast við uppsölulyfeða magaskolun. Lyfj akol
geta sogað að sér sameindir (adsorption) þannig að
þær haldist inni í meltingarveginum og berist út með
hægðum án þess að frásogast út í blóðrásina. Kolin
geta líka snúið við frásogi vissra lyfja og dregið þauúr
blóðrásinni yfír í meltingarveginn vegna eins konar
skilunar (dialysis). Með hægðalyljum má flýta för
efna um meltingarveginn en hægt er að grípa til enn
róttækari ráðstafana og gefa pólýetýlen glýkól-
saltalausn (,,Golytely“), sem hreinsar allan
meltingarveginn rækilega (whole bowel irrigation).
Uppsölulyf
Algengastauppsölulyf, semnotað ervið eitrunum,
er ipecacuanha. I sumum löndum hefur það jafnvel
verið til í heimahúsum. Einkum hefur lyfið verið notað
fyrir böm en einnig er hægt að gefa það fullorðnum.
Ipecac hefur áhrif á magaslímhúð og
mænukylfústöðvar og veldur þannig uppköstum. Fyri r
6-12mánaðagömulbörnerskammturinn lOml, fyrir
1-5 ára 15 ml og fyrireldri en 5 ára 30 ml. Sennilega
er ekki lengur réttlætanlegt í neinum tilfellum að gefa
þetta lyf fullorðnum.
Ipecac á sér ýmsar frábendingar. Almennt er ekki
talið ráðlegt að gefa lyfíð bömum yngri en 6 mánaða.
Ekki má heldur nota það hjá sjúklingum með litla eða
dvínandi meðvitund, krampa eða lélegt kokviðbragð
vegna hættunnar á ásvelgingu. Sama hætta vofir yfír
þeim, sem innbyrt hafa rokgjörn efni, því að þau geta
hæglega borist niður í öndunarvegina. Annars eru
fæst þeirra hættuleg meðan þau haldast í
meltingarveginum og skila sér út með hægðum. Frá
þessu eru nokkrar undantekningar og sem dæmi um
rokgjörn efni, sem ástæða er til að beita magaskolun
við vegna eitrunarhættu, má nefna kamfóm, sum
halógen- og arómatísk hýdrókarbónsambönd, viss
málmsambönd og skordýraeitur (pesticides).
Inntaka ætandi efna er jafnan frábending fyrir
magatæmingu með uppsölulyljum eða magaskolun.
Við inntöku án eitmnarhættu er óviðeigandi að gefa
uppsölulyf eða tæma magann á annan hátt, hvort sem
er hjá börnum eða fullorðnum. Það hefur ekkert
„uppeldislegt“ gildi. Gott dæmi um þetta er, þegar
barn kemst yfír vindlingsstubb en ekki er hætta á
eitmnareinkennum, nema bamið innbyrði meira en
sem svarar heilum vindlingi (1).
Ipecac hefur auk þessa ýmsa ókosti. Það er ekki
fyllilega áreiðanlegt og stundum verkar það alls ekki,
þótt skammturinn sé endurtekinn eftir 20 mínútur.
Rannsóknir hafa sýnt, að uppsölulyf verður að gefa
mjög fljótlega eftir inntöku (helst innan 10 mínútna),
efþað áað koma aðgagni. Helsti galli uppsölulylja er
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.
133