Læknaneminn - 01.04.1994, Síða 148

þó sá, að þau teija verulega gjöf lyijakola og í raun og
veru kemur ekki til greina að gefa uppsölulyf við
inntöku efna, sem lyíjakol geta aðsogað. Þetta veldur
mestu um, að víða hafa menn dregið mjög úr notkun
uppsölulyija og sums staðar hefur henni verið hætt
alveg (2, 7).
Abendingar fyrir magaskolun
Fjölmargar rannsóknir hafa verið gerðar ti 1 að bera
saman árangur af magaskolun og notkun uppsölulyija.
Niðurstöóurnar hafa verið ærið mismunandi en þó
virðast flestar rannsóknir sýna, að hvorug aðferðin er
áreiðanleg til að tæma magann og hvorug dregur úr
frásogi efna úr meltingarveginum, svo að öruggt sé í
öllumtilfellum(8,9,10). Á síðasta áratug fóru menn
þvi að velta fyrir sér, að ef til vill væri hvorug aðferðin
sérlega góð(l 1).
Einnig beindist athygli manna að þeim mörgu
sjúklingum, sem voru einkennalitlir eða
einkennalausir eftir inntöku lyfja eða annarra
hættulegra efna. Eins og áður greinir, er þar átt við
sjúklinga með eðlilega meðvitund (AMSE 7 eða hærra)
og eðlileg lífsmörk (öndunartíðni 12-20, púls 60-100
og slagbilsblóðþrýsting yfir 90). Rannsóknir á
fjölmennum sjúklingahópum leiddu í ljós, að óþarfi
væri að gera magatæmingu á slíkum sjúklingum og
fullnægjandi að gefa lyfjakol í flestum tilfellum (5,
Öðru máli gegnir um sjúklinga með greinileg
eitrunareinkenni (11). Enn virðast flestir sammála
um, að magatæming skuli gerð hjá þeim. Þó eru
sumir, sem telja ekki ávinning að magatæmingu, ef
lengra er liðið frá inntöku en 1 klst. Aðrir miða við 2
klst. Sum lyf, s.s. þau, sem hafa andkólínergaverkun,
geta hægt á magatæmingu og gefíð ástæðu til að rýmka
þessi tímamörk í allt að 6 klst. Svipað getur átt við um
forðatöflur, járn og þess háttar, þar sem seinkað er
losun virkra efna. Af ástæðum, sem áður er getið,
koma uppsölulyf ekki til greina hjá sjúklingum með
alvarleg einkenni og er að jafnaði vænlegra að skola á
þeim magann.
Framkvœind magaskolunar
Fyrir magaskolun þarf að tryggj a, að öndunarvegur
sjúklingsins haldist opinn. Rænulitla sjúklinga með
lélegt kokviðbragð er öruggast að barkaþræða. Best er
að leggja sjúklinginn á vinstri hlið í höfuðsteypingu.
Gróf plastslanga (32-40 F) er þrædd um munn
sjúklingsins og hann látinn kyngja henni, ef hægt er.
Fyrir börn verður að nota grennri slöngu (16-26F),
þótt e.t.v. nái hún ekki að skila aftur eins miklu af
magainnihaldi. Mikilvægara erí ílestum tilfellum að
geta komið lyfjakolum ofan í sjúklinginn. Efætlunin
er eingöngu að gefa lyfjakol má setja venjulega
magaslöngu um nef sjúklingsins.
Við sjálfa skolunina er æskilegra að nota lokað
kerfi en opið. Flið fyrrnefnda erþannig saman sett, að
tveir stórir plastpokar tengjast við „greinarnar“ á Y-
laga leiðslukerfí en magaslangan við „legginn“ á
kerfinu. Skolvökvinn er settur í annan pokann og
200-300 ml skammtur af vatni látinn renna inn (50-
100 ml af ísótónísku saltvatni hjá bömum). Síðan er
klemmt fyrir aðfærsluæðina og vökvinn látinn renna
út í hinnpokann. Þetta er endurtekið koll afkolli, uns
afrennslið virðist tært. Ekki er vitað með vissu, hvert
ætti að vera hámarksrúmmál skolvökva, sem notað er,
en sumir miða við 5000 ml við magaskolun fullorðinna
eða 1500mlfyrirbörn. Áðurenmagaslanganertekin,
er hún síðan notuð til að gefa lyfjakol (13).
I opnu kerfi er eitt opið ílát tengt við magaslönguna
og er ílátið ýmist notað til að hella inn skolvökvanum
eða taka við afrennslinu. Þessi aðferð er mun lakari,
því að hún býður heim hættunni á, að magainnihald
berist út í umhverfið og á nærstadda.
Lyfjakol
Lyfjakol eru í flestum tilfellum öruggari og
áhrifaríkari til að draga úr frásogi efna en uppsölulyf
og magaskolun (14). Kolin gagnast fyrir flest lyf og
snúa við frásogi sumra lyfja með skilun eins og áður
var getið. Lyfjakol geta rofið hringrás sumra lyfja
milli lifrar og garna (enterohepatic circulation) og á
það t.d. við um þeófýllín. Lyfjakol gagnast ekki
alltaf, því að sum efni sogast ekki að þeim. Þetta á
meðal annars við málma (s.s. litíum ogjárn), alkóhól,
sýrur, lút, sumartegundirskordýraeiturs (pesticides)
og lífrænna leysiefna (petroleum distillates).
Fyrsti skammtur lyíjakola er lg/kg, yfirleitt gefíð
sem dreifa (suspension) í vatnslausn. Ef sjúklingur
er samvinnuþýður getur hann drukkið vökvann. Ein
helsta hjáverkun lyfjakola er hægðatregða og því er
heppilegt að blanda fyrsta skammtinn með
hægðaörvandi lyfieinsogsorbitóli. Efsjúklingurinn
kastar upp, þarf að endurtaka að minnsta kosti hálfan
skammtinn. Raðskömmtun (serial administration) á
við í þeim tilfellum, þegar lyf er skilið út með galli og
134
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.