Læknaneminn - 01.04.1994, Side 151

ÞUNGLYNDI OG ORLYNDI
EFTIR HEILABLÓÐFALL
Engilbert Sigurðsson1
Halldór Kolbeinsson2
INNGANGUR
í HLUTFALLI VIÐ hækkandi meðalaldur hefur
algengi heilablóðfalls ("stroke") farið vaxandi í Evrópu
á síðustu áratugum. Bætt greining og meðferð
háþrýstings, algengustu hjartsláttartruflana og helstu
áhættuþátta æðakölkunar (útæða- og
kransæðasjúkdóms) hefur þó leitt til lækkunar á
nýgengi heilablóðfalls í flestum löndum Vestur-
Evrópu á níunda áratugnum. Hið sama á þó ekki við
um nokkur lönd í Mið-Evrópu né heldur um lönd
Austur-Evrópu þar sem nýgengið hefur haldið áfram
aðvaxa.
Heilablóðfall er hér notað sem þýðing á enska
orðinu "stroke", en það er skilgreint sem (skyndileg)
staðbundin brottfallseinkenni vegna æðastíflu eða
æðalekasemvaraí að minnstakosti 24klukkustundir.
Skilgreiningin er klínísk og endurspeglar í raun
margvíslega meingerð. Sambærileg einkenni geta
komið fram vegna hratt vaxandi æxlis eða ígerðar í
heila þótt þá sé ekki um heilablóðfall að ræða
samkvæmt hefðbundinni klinískri notkun hugtaksins.
Heilaæðasjúkdómar skiptast í æðastíflur, vegna
segamyndunar á staðnum eða blóðreksstí flu og æðaleka
sem getur verið í heilavef (starfsvefjarblæðing) eða
milli heilahimna (heilamengisblæðingar: epidural
blæðing, subdural blæðing, subarachnoidal blæðing).
Um 80% heilablóðfalla má rekja til segamyndunar,
‘Höfundur varformaður FÚL '92-'93 og starfar nú
sem deildarlœknir á geðdeild Borgarspítala.
2Höfundur ersérfrœðingur í geðlœkningum ogstarfar
á geðdei/d Borgarspitala.
en afganginn til heila- og heilamengisblæðinga (1).
Almennt eru sjúklingar sem hafa fengið
heilamengisblæðingu ekki taldir með í rannsóknum á
einkennum þunglyndis og örlyndis eftir heilablóðfall,
heldur er þá eingöngu vísað til sjúklinga sem hafa
fengið staðbundna blæðingu eða blóðþurrð í heila.
A Bretlandi hefur verið áætlað að 2 af hverjum
þúsund íbúum fái heilablóðfall árlega (2), þ.e.
nýgengið nemur 200/100.000/ár. A.m.k. 2 afhverjum
þremur eru taldir lifa áfallið af. Árleg dánartíðni er
því um 70/100.000 íbúa, en hefur farið lækkandi á
síðustu árum. Algengi heilablóðfalls í Bretlandi er
talið vera um 500/100.000 íbúa (0,5%) (2). Ef algengið
er svipað hér á landi hafa um 1300 núlifandi íslendingar
fengið heilablóðfall. Rösklega þriðjungur þeirra sem
lifa af verða öðrum háðir um athafnir daglegs lífs.
Rannsóknir benda til þess að 30-50% þessara
einstaklinga finni fyrir þunglyndiseinkennum og
a.m.k. helmingur þeirra uppfylli skilmerki djúprar
geðlægðar (major depressive disorder) skv. DSM
IIIR (3). Einkennin koma oftast fram á fyrstu 2
mánuðunum eftir heilablóðfallið og eru meiri og
algengari en hjá sjúklingum með skerta starfsgetu af
völdum annama sjúkdóma eða slysa (4).
Önnur geðræn einkenni sem oft koma fram í
einhverjum mæli eru skilvitlegar truflanir svo sem
minnisskerðing, einkenni heilabilunar, örlyndi
("manía"),skapgerðarbreytingarogsturlunareinkenni
með aðsóknarkennd og djúpstæðum
persónuleikabreytingum. Þessi einkenni geta verið
meira hamlandi við endurhæfmgu sjúklingsins en
skert hreyfigeta, skyntruflun, taltruflun (afasia),
truflun á úrvinnslu skynjunar (agnosia) eða
færnisröskun (apraxia) sem hann kann að verða fyrir.
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.
137