Læknaneminn - 01.04.1994, Side 152

SAGA
Y msir af frumkvöðlum geðlæknisfræðinnar tóku
eftir áhrifum heilablóðfalla á geðslag sjúklinga.
Kraepelin birti t.a.m. árið 1921 umfjöllun um tengsl
æðakölkunar og þunglyndis (5). Bleuler lýsti 1951
hárri tíðni geðlægðar hj á sjúklingum sem höfðu fengið
blóðtappa í heila (6). Hann lýsti því einnig að um
langvinn einkenni væri að ræða, taldi þau oftast vara
í marga mánuði. Adolf Meyer birti 1904 grein þar
sem hann tengdi staðsetningu og orsök heilaáverka
eftir slys birtingarformi geðveilu hjá hinum slösuðu
(7) . Loks má nefna að Babinski, sá hinn sami og
læknanemar þekkja vegna viðbragðs sem við hann er
kennt, tók eftir því 1922 að skemmd í öðrum hluta
heilans gemr valdið afmarkaðri truflun á tilfínningalífí
(8) . Hann lýsti þá fyrstur manna dæmum um að
tómlæti, sæluvíma ("euphoria") og anosognosia (þ.e.
afneitun á fötlun) gæti komið fram eftir skaða á hægra
heilahveli.
A þeim áratugunr sem liðnir eru frá uppgötvunum
þessara horfnu lærifeðra hefur skilningur manna
dýpkað á samhengi heilablóðfalla og geðrænna
einkenna. Ohætt er þó að segja að margt er enn óljóst
og um ýmis atriði ber niðurstöðum rannsókna hreint
ekki saman. Rétt er að fara nokkrum orðum um
hindranir sem gera sannleiksleitina torsótta á þessum
vettvangi skv. Starkstein og Robinson (1989).
AÐFERÐARFRÆÐI-HELSTU TÁLMAR
Meövítundarústaiul
Ekki er hægt að meta geðhorf sjúklinga með skerta
meðvitund (stjarfi eða meðvitundarleysi). Því er ekki
hægt að meta alla sjúklinga á sama tíma eftir
heilablóðfall. Annaðhvortverðurað hafarúmarreglur
um tímasetningu fyrsta mats (oft 1.-3. vika) eða
útiloka þá sem eru lengi að ná fullri meðvitund frá
þátttöku.
Taltruflun - afasia
Þótt hægt sé að meta sjúklinga með yrta taltruflun
(dæmi: taltruflun af Broca gerð) með j á-nei spjöldum,
er ógerningur að meta fólk með verulega truflun á
málskilningi. Því eru slíkir sjúklingar yfirleitt
útilokaðir í rannsóknum á geðhag eftir heilablóðfall,
en mismunandi skilmerki notuð til útilokunar eftir
rannsóknum.
Mat á þunglyndiseinkennum
Sumir rannsakendur (9) hafa stungið upp á því að
aðrir þættir en geðskoðun væru heppilegri til greiningar
á þunglyndi hjá þessum sjúklingahópi. Hafa menn
þá þætti eins og svefnröskun, lystarleysi, svörun við
meðferð og dexametasone bælingarpróf í huga. Þeir
vísindamenn sem eru í fararbroddi í rannsóknum á
þessu sviði s.s. Robinson og Starkstein hafaþó notað
DSM-III skilmerkin fyrir djúpri geðlægó en RDS
(Research Diagnostic Criteria) skilmerkin fyrir vægri
geðlægð þar eð þeir telja mat á hugarástandi
nauðsynlegt ef greina eigi þunglyndi með áreiðanlegum
hætti.
Mat á heilaskentindiiin
Á síðustu 20 árum hefur orðið gjörbylting í
greiningartækni heilablóðfalla með tilkomu
sneiðmyndatöku á áttunda áratugnum og segulómunar
á þeim níunda. Nær helmingur klínískt greinanlegra
heilablóðfallakemurþó eldci fram við sneiðmyndatöku
af höfði og allstór hluti þeirra sem sjást koma ekki
frarn fyrr en að nokkrum vikum liðnum. Á þetta
einkum við um minni skemmdir og skemmdir í
heilastofni eða fossa posterior (10). Áhrif þessa á
niðurstöður rannsókna á geðslagsbreytingum eftir
heilablóðfall eru óljós. Segulómun bætir næmi
myndgreiningar á heiladrepi nokkuð en er dýr og ekki
notuðtil bráðagreiningar. Næmi segulómunaropnar
hins vegar möguleika til rannsókna á sviðum sem áður
var illgerlegt að kanna, s.s. fylgni þunglyndis við
minni háttar heiladrep ("silent infarctions").
Þótt með sneiðmyndatöku og segulómun megi
greina staðsetningu heilablæðingar og heiladreps hefur
slík greining að ýmsu leyti reynst ófullnægjandi til að
tengjameingerð í heilaviðgeðræn einkenni sjúklinga.
Vonir standa til þess að með PET-tækni (Positive
Emission Tomography) megi greina lífefnafræðileg
áhrif skemmdanna á helstu kjarna og boðefnabrautir
sem tengjast geðkvillum (noradrenerg, dópamínerg
og serótónínerg boðkerfi) og öðlast þannig meiri
skilning á samspili meingerðaroggeðrænna einkenna.
ÞUNGLYNDISEINKENNI í
KJÖLFAR HEILABLÓÐFALLS
Hugtakið "post-stroke depression", skammstafað
PSD, er gjarnan notað í engilsaxneskum tímaritum
yfirþunglyndi sem kemurframí kjölfar heilablóðfalls.
138
LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.