Læknaneminn


Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 154

Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 154
fyrirumfangi skilvitlegrarröskunarhjáhópi sjúklinga með afmarkaða skemmd í vinstra heilahveli (17). Taltruflun - málskilningur (aphasia). Einkenni geðlægðar eru algengari hjá sjúklingum með truflun á tali en hjá sjúklingum með truflun ámálskilningi eða algert málstol ("global aphasia"). Taltruflunin stafar oftast af skemmdum á vinstra ffamheilaberki, en málstolið af skaða í parietooccipital svæði heilans. Skýringin kann að vera að geðlægð og taltruflun eru oft bein afleiðing skemmda á vinstra framheilaberki. Það flækirþó málið að sjúklingar með verulega truflun á málskilningi eru almennt ekki teknir með í rannsóknum á PSD í dag þar sem ekki er hægt að meta geðhorf þeirra á fullnægjandi hátt. Taltruflun virðist ekki vera marktækur áhættuþáttur fyrir PSD skv. ýmsum nýlegum rannsóknum (18, 14). Félagsleg virkni. Fremur lítil fylgni virðist vera milli skors á þunglyndisprófum og útkomu prófa sem mæla félagslega virkni (19). Hins vegar reyndist sterk fylgni milli þunglyndiseinkenna, líkamlegrar fötlunar og truflunar á skilvitund í spitalalegu annars vegar og félagslegrar óvirkni við 6 mánaða eftirfylgd hins vegar (20, 21). Svo virðist sem lítil félagsleg virkni sé ekki sjálfstæður áhættuþáttur fyrir PSD, en eftir að geðlægðareinkenni gera vart við sig stuðli þau að félagslegri óvirkni líkt og líkamleg fötlun og skilvitlegar truflanir. Líffrœðilegar vísbendingar um PSD Sumar rannsóknir hafa fundið merki ofseytrunar kortisóls á fyrstu vikunum eftir heilablóðfall skv. DST ("Dexamethasone Suppression Test") og 24 klst þvagsöfnun á kortisóli, en aðrar ekki. Sértæki, næmi og forspárgildi virðist ófullnægjandi fyrir geðlægð á fyrstu mánuðunum eftir áfallið. Nýlegar rannsóknir benda þó til þess að ofseytrun kortisóls sé áhættuþáttur fyrir djúpa geðlægð 3 árum eftir stroke (næmi DST vanbælingar 70% og sértæki 97%) og því ástæða til að vera betur á verði en ella m.t.t. PSD hjá þeim hópi (22). Meingeró PSD Margar hugmyndir og tilgátur hafa komið fram um meingerð PSD. M.a. hafa menn velt því fyrir sér hvoit skemmdir á noradrenergum (NA) og serótónínergum (5-HT) brautum frá kjörnum í heilastofni valdi ekki ójafnvægi milli boðefnakerfa semaukilíkuráPSD. Þessarbrautirliggjaframanvið og í gegnum undirstúku og basal ganglia til framheilabarkar. Þaðan liggja þær í boga yfir corpus callosum og corona radiata í baklægri stefnu gegnum djúplög heilabarkar, greinast síðan frekar og senda á leið sinni greinartil ystu lagabarkarins (23,24). Ljóst er að skemmdir sem verða á þessum brautum í framheilaberki eða basal ganglia hafa víðtækari áhrif en jafnstórar skemmdir í mið- eða afturhluta heilans. Sú hugmynd hefur verið sett fram að við skaða á taugabrautum s.s. á brautum NA og 5-HT dragi verulega úr boðefnamyndun og losun vegna aukinnar enduruppbyggingar próteina taugafrumnanna (25). Tilraunir á nagdýrum og mönnum hafa gefið vísbendingar um að hlutfallslega meiri skortur verði á NA og 5-HT við skemmd á hægra en vinstra heilahveli. Margar rannsóknir hafa á hinn bóginn sýnt fram á fylgni milli PSD og skaða á vinstri framheilaberki (26, 3). Robinson og félagar hafa sett fram þá tilgátu að hinn mikli skortur sem kann að verða á NA og 5-HT eftir skaða í hægri hluta heilans leiði eftil vill fremur til jöfnunaráhrifa í formi Ijölgunar viðtaka þessara boðefna, en vægari skortur í kj ölfar vinstri heilaáverka sem valdi þess í stað oftar geðlægð (3). Lækningamáttur þunglyndislyfja og raflækninga er einna helst talin skýrast af ljölgun NA- og 5-HT viðtaka. Meðferð þunglyndis hjá PSD sjúklingum Truflun á geðslagi ("mood") getur verið sértæk afleiðing heilablóðfalls. Mikilvægt er að greina slíkt ástand og beita viðeigandi meðferð í tíma til að endurhæfing beri tilætlaðan árangur. Eftir alvarleg líkamleg veikindi, svo sem heilablóðfall, verður viss aðlögunarröskun hjá sjúklingi, og getur það ástand líkst eðlilegum sorgarviðbrögðum sem þarfnast ekki sértækrar meðferðar. Djúp geðlægð ("major depression"), sem kemur síðar fram og er oft samfara líffræðilegum einkennum ("biologiskum" einkennum) svarar best lylj ameðferð eða raflækningum (27). Djúp geðlægð getur skert félagslega og starfræna hæfni sjúklingsins. Því ber að beita strax sértækri meðferð ásamt virkri endurhæfingu með hvatningu, stuðningi og fræða bæði sjúklinginn og fjölskyldu hans. Slík ráðgj öfmiðast að því að yfírvinna þann ótta sem getur komið fram hjá sjúklingi og fjölskyldu 140 LÆK.NANEMINN 1 1994 47. árg.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182

x

Læknaneminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknaneminn
https://timarit.is/publication/1885

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.