Skírnir - 01.01.1943, Blaðsíða 14
12
Guðm. Finnbogason
Skírnir
Innileg eru orðin um vizkuna: „óbrigðra vin fær maðr
aldregi en manvit mikit“. Egill telur Arinbirni til gildis,
að hann sé heiðþróaður hverju ráði, þ. e. vaxi að heiðri af
hverju því, er hann tekur sér fyrir hendur, tryggur vinur,
fremstur manna, sagði aldrei ósatt, var voldugur, ættgóð-
ur, örlátur, skjól lítilmagnans og vinsæll af goðum og
mönnum.
Orðstírr, heiðþróun er leiðarstjarna þessarar hugsjón-
ar. Að fá sig fullreyndan, skara fram úr öðrum og eignast
þannig eilíft líf í minningu kynslóðanna, var markmiðið.
En þjóðfélag, þar sem hver maður kysi helzt að vera tal-
inn öðrum fremri, er ekki auðvelt úrlausnarefni, enda
urðu brátt sögulegir árekstrar milli landnámsmannanna,
sem hver var í fyrstu aðeins foringi þeirra, sem komið
höfðu í fylgd hans til landsins. Þeir fundu því brátt nauð-
syn á að stofna ríki með sameiginlegu löggjafarþingi, Al-
þingi (930 e. Kr-). Stjórnarskipunin varð stórgáfuleg
lausn á vandanum og sýnir hinn djúpa skilning höfund-
anna á eðli sjálfra sín. Tala höfðingjanna (goðanna), sem
fóru með stjórn landsins og sæti áttu á Alþingi, var lög-
ákveðin. Samband goðans og undirmanna hans var eins
og samband foringja og fylgdarliðs persónulegt, upp-
segjanlegt á báðar hliðar og ekki staðbundið. Öll goðorðin
voru jafnrétthá, persónuleg eign, gengu að erfðum og
mátti selja þau eða gefa. Allir frjálsir menn voru jafnir
að metorðum, vígsbætur að lögum jafnar fyrir alla, svo
og „rétturinn", bætur fyrir persónulegar móðganir.
Þyngsta refsing lá við verstu meiðyrðum, því að ekkert
var dýrmætara en mannorðið. Dómsvaldið var aðgreint
frá löggjafarvaldi og framkvæmdarvaldi. Séð var að lög-
um fyrir þurfamönnum og jafnvel tryggingar á húsum
og nautpeningi lögboðnar. Öll löggjöf þessa lýðveldis sýn-
ir, að tilgangurinn var sá að tryggja það sem bezt að hæf-
ustu mennirnir færu með völdin í hverri grein, án tillits
til stöðu eða efnahags. Það mátti jafnvel velja griðmann
í dóma á alþingi og í hreppstjórn. Grundvallarhugsjónin