Skírnir - 01.01.1943, Síða 74
72
Irving Langmuir
Skímir
kallað ósamhverf fyrirbrigði, þar sem af lítilli byrjun
spretta æ víðtækari afleiðingar. Yfirleitt getum vér því
sagt, að hin forngilda eðlisfræði nægi til að skýra sam-
hverf fyrirbrigði og að þau komi vel heim við hinar eldri
hugmyndir um orsök og afleiðingu. Hins vegar fæst bezt-
ur skilningur á ósamhverfum fyrirbrigðum á grundvelli
skammtakenningar hinnar nýju eðlisfræði.
Ég skal taka nokkur dæmi ósamhverfra fyrirbrigða.
Hinar undursamlegu þokuklefatilraunir C. T. R. Wilsons
sýna, að einstök, hraðfara rafeind, eða alfa-ögn frá radi-
um-frumeind, skilur eftir fareindarrák, þegar hún fer um
lofttegund. Ef raki er hafður í lofttegundinni og hún er
látin þenjast út jafnskjótt og þessar fareindir (ions) eru
komnar fram, myndast vatnsdropar á fareindunum. 1
sterku ljósi má þá sjá þessa fareindarák sem hvíta línu á
dökkum grunni eða taka ljósmynd af henni.1) Það er af
eðlisástæðum ekki unnt að segja það fyrir, hvenær radí-
um-frumeind muni senda frá sér alfa-ögn. Það væri al-
gerlega gagnstætt kenningu eðlisfræðinnar nú á tímum
að halda, að vér gætum ekki sagt slíkt fyrir eingöngu
fyrir þá sök, að vér þekkjum ekki ástandið í umhverfi
frumeindarinnar. Jafnvel þótt það ástand væri algerlega
ákveðið, þá leiðir það af óvissureglunni, að það fer eftir
lögmálum hendingar, hvenær alfa-ögnin fer af stað og
hvaða stefnu hún tekur og er því ófyrirsjáanlegt, þegar
um einstaka ögn er að ræða.
Það, sem gerðist í þokuklefa Wilsons, þegar einstök
radíum-frumögn leystist sundur, er gott dæmi ósam-
hverfra fyrirbrigða. Þetta einstaka skammt-atvik hafði í
för með sér, að ótal þúsund smáir vatnsdropar mynduð-
ust og gerðu braut alfa-agnarinnar sýnilega og leiddu til
þess, að gerð var af henni ljósmynd. Nú kann brautin að
sýna eitthvert óvenjulegt atriði, sem vekur sérstaka at-
hygli vísindamanns. Það getur verið, að hlykkur sé á
1) Um þetta má lesa nánar í bókinni Efnisheimurinn, eftir Björn
Franzson, Rvík 1938, bls. 114—116. Þýð.