Skírnir - 01.01.1943, Side 196

194
Ritfregnir
Skírnir
og því, sem vitað er um höfunda þeirra. Niðurlagsorð hans eru á
þessa leið: „Smámyndir þær og handritaskraut, sem hér hefir verið
tekið til meðferðar, er ekki aðeins athyglisvert frá sjónarmiði list-
arinnar; það veitir oss jafnframt mikilsverða fræðslu um sögu ís-
lenzkra þjóðhátta og siða. Það er kærkomin heimild á því sviði,
sem annars er fátækt að myndum og lýsingum. Stíllinn sýnir ekki
mikla fjölbreytni eða margar breytingar. Rómanski stillinn er ríkj-
andi. Þó náði gotneski stíllinn um skeið mjög sterkum tökum á
þeim, sem skreyttu handritin, og gleymdist raunar aldrei að fullu
á því timabili, er hér ræðir um. I nokkrum tilfellum má sjá áhrif
endurreisnarstílsins. Skreyting handrita var alþýðulist á íslandi,
stunduð af leiksmönnum (amateurs), sem ekki höfðu fengið eigin-
lega skólun og fylgdu sömu venjum öldum saman. Má ætla, að þessi
list hafi einkum haldizt við fyrir þá sök, að prentsmiðjur landsins
gátu ekki fullnægt þrá fólksins eftir fögrum bókum“.
Síðara bindið, Bókfræðilegar athugasemdir, þykir mér einkar
skemmtileg bók. Það má nærri geta, að höfundinum hefir dottið
margt skemmtilegt ritgerðarefnið í hug, meðan hann var að grann-
skoða og skrásetja öll þau 22000 rit og ritlinga, sem Fiskesafnið
hefir nú að geyma. Dálítið sýnishorn af slíkum viðfangsefnum er
í þessari bók. Fyrsta ritgerðin er um myndir, prentaðar í íslenzkum
bókum. Fyrstu tvær íslenzku bækurnar, sem prentaðar voru er-
lendis, Nýja testamenti Odds (1540) og Corvinus-postilla (1546),
voru með tréskornu myndaskrauti á titilblöðum, eins og þá var títt,
og í Postillunni voru auk þess fjórar tréskornar myndir í tekstanum.
En fyrsta bókin, sem prentuð var á fslandi með myndum í texta,
var Guðbrandarbiblía (1584). I henni eru, auk mjög skrautlegs
titilblaðs, 29 tréskornar myndir. Halldór Hermannsson þykist nú
viss um, að þær séu allar skornar erlendis og muni fengnar þaðan
að láni, því að sú eina, er hann hafði áður haldið að væri eftir
Guðbrand (mynd af Páli postula), sé betur gerð en svo, að ólærður
maður í þeirri list hefði getað skorið hana. Telur hann víst, að
allar myndir, sem koma fyrir í Hólabókum, muni vera gerðar er-
lendis, en vera kunni, að eitthvað af myndum í Skálholtsbókum sé
skorið hér á landi. Myndir grafnar í eir eða stál koma ekki fyrir
í bókum, sem prentaðar voru hér á landi á þeim tímum. Engar
myndir voru í bókum, sem prentaðar voru í Hrappsey, Leirárgörð-
um, Beitistöðum eða Viðey, og fyrstu tréskorin myndamót, sem
gerð voru af íslendingi, munu hafa verið tvær myndir, sem prent-
aðar voru í þýðingu Matth. Jochumssonar á Friðþjófssögu E. Tegn-
érs (1866), skornar af Arna Gíslasyni leturgrafara eftir teikningu
Sigurðar Guðmundssonar málara.
Höf. gerir síðan grein fyrir hinu helzta, sem komið hefir út á
íslenzku af myndskreyttum ritum síðan um aldamótin, og eru