Andvari - 01.01.1988, Side 107

andvari
„STABAT MATER DOLOROSA1'
105
að vera sér móðir, taka við hlutverki gyðjunnar, hinnar góðu og elskandi
gyðju, sem er horfin honum og í hennar stað er komin refsandi, ógnandi gyðja
sem hann skelfist.
Og Gunnlöð svarar: ,,Ég er ekki gyðjan. Ég er Gunnlöð11 og hún heldur
áfram: „Jafnvel þegar gyðjan tekur sér bólfestu í mér er hún þar öll. Líka í
sinni verstu mynd. Annars væri ég sem brotið ker.“ Og hún segir ,,Pú verður
sjálfur að ákalla gyðjuna. Hún er í þér ekki síður en mér.“ (147)
Og svo grætur Gunnlöð — vegna þess að hún þráir líka blekkinguna, þráir
líka að sjá í Loka það sem hún vill sjá — en hún verður að vera sjálfstæð
persóna, það er skylda hennar og ábyrgð að vera heilsteypt, öðru vísi getur
hún ekki túlkað hinar mörgu hliðar gyðjunnar.
Eg sat hljóð í fangelsisklefanum. Skynjaði að hún hafði líka verið að tala til mín. Ekki
veit ég hvort hún áttaði sig á því sjálf en hún var að skilja mig eftir í sorg minni. Hún var
að þvo hendur sínar af þjáningu minni, skilja mig eftir eina. Töfrahringurinn brast . . .
hún var farin . . . ég stóð ein . . . opið ógnvekjandi eins og úlfskjaftur . . . ég hafði ekki
kraft... mjólkin Iöngu þorrin ... ekkert í brjóstunum nema svefn ... Ég þoli ekki að vita
þig þjást, hafði ég alltaf sagt við hana. Það er satt en á þessari stundu var kvöl eigin
einsemdar þungbærari. Enn ein mótsögn kærleikans að nota aðra sem hlíf gegn eigin
þjáningu. Vandfarið er hið hárfína einstigi grimmdar og ástar. (147)
Aðskilnaðurinn og tómleikinn sem honum fylgir er kjarni sjálfsins, það stig
sálarlífsins sem öll önnur stig ganga út frá. Freud gerði sér æ betri grein fyrir
því í praxis sínum og kenningasmíð að hið fyrsta narsissíska skeið ungbarns-
ins er fullt af spennu og átökum. Lacan bætti um betur og talaði um tilurð
sjálfsins sem þróunarferil sem hverfist um vöntunina, tómið. Paðan liggur
leiðin gegnum þrenns konar aðskilnað, þrenns konar vanlíðan, skerðingar og
sviftingu flests þess sem er gott og sæluríkt.
Fáir sálgreinendur hafa þó fyllt meira upp í mynd okkar af hinum fyrsta
narsissisma en Julia Kristeva sem hefur sett fram kenningar um tilurð sjálfs-
ins sem tímabil tilfinningalegra hamfara; dýpstu sælu og skelfilegustu ógna.9
Málið snýst um fyrstu fjóra til sex mánuðina í lífi okkar og að sjálfsögðu er allt
það sem hér fer á eftir tilgátur. En — eins og Kristeva segir: Nútíma vísindi
ganga út frá því að jörðin hafi orðið til eftir gríðarlega sprengingu í geimnum í
árdaga. Enginn hefur séð þá sprengingu, enginn getur sannað að hún hafi
nokkurn tíma orðið — en það er svo ótal margt sem ekki verður skýrt öðru
vísi en að gera ráð fyrir henni.10
Kristeva telur eins og Lacan að barnið fæðist sálfræðilega þegar það
skynjar að það er aðskilið frá móðurinni. Sjálf barnsins er ekki orðið til, af því
að það hefur ekki mál eða hugtök og barnið er klofið á milli eins konar ástar
°g eins konar viðbjóðs eða hryllings á móðurlíkamanum, sem það þráir og
°ttast. Um þetta fjallar Kristeva í bókinni Vald hins óhugnanlega.11 í Sögur
Um ástina fjallar hún síðan um það, hvernig hið ástríðufulla tvenndarsam-