Andvari - 01.01.1988, Side 164

162
HJÖRTUR PALSSON
ANDVARI
tillitsleysi, svo að hann getur ekki elskað nokkurn mann og fær ekki notið
eðlilegs þroska. Eina lífveran, sem hann tekur ástfóstri við, er svartur rakki,
sem skilur skap hans og þarfir og fær skilning sinn og vináttu ríkulega
endurgoldin. Þegar þeir félagarnir hafa verið reknir í kindaleit með bölvi og
barsmíð, fýkur hundurinn fram af bjargbrún og lendir í sjálfheldu á kletta-
syllu. Drengurinn fær ekki staðist mænandi augu hans og ýlfrið, sem er „eins
og barnsleg bæn“, rennir sér niður til hans í ofboði og þrífur hann með sér í
fallinu, sem kostar báða lífið. Niðurstaða kvæðisins verður þessi ádeilu-
þrungna og beiskjublandna áminning:
En það er með seytjánda september
eins og seytjánda júní, börnin góð,
að þá fæddist líka Jón Sigurðsson,
— en sá Jón átti ekki neina þjóð.
Hann átti bara hann Bósa sinn,
— það er bezt að yrkja ekki fleiri vers.
En vel geta Jónar fleiri fæðzt,
sem fara í hundana’ og — vegna hvers?
Engum blandast hugur um, hvorir eiga vísa samúð skáldsins, Jón Sigurðs-
son og Bósi, eða húsbændurnir og þeir, sem fylla sama flokk. Þetta kvæði
Jóhannesar er gott dæmi margra ljóða hans í fyrri bókunum, sem fjalla um
alþýðufólk og lítilmagna. Það er í eðli sínu „epískt“. Þar er sögð saga, það er
ort í hefðbundnu formi, og ljóðmálið er ekki upphafið og lýriskt, heldur
líkara talmáli og stíllinn munnlegum frásagnarstíl. Efni og form er þess eðlis,
að sáralitlu má muna, til þess að skáldið skjóti ekki yfir markið og leiðist út í
of mikil tilfinningamál, „sentímentalítet“. En innlifunarhæfileiki Jóhannes-
ar, samúð hans og ádeila gegnsýra kvæðið allt á svo áhrifamikinn hátt, að það
mættu vera dauðar sálir, sem ekki taka það gilt.
Þar gætir líka tveggja einkenna, sem víða sér stað í ljóðum hans. Annað er
kímnin og húmorinn, sem við finnum t.d. fyrir í ljóðunum Karl faðir minn,
Imba, Sumar í Köldukinn og brotinu úr Lofsöng um þá hógværu, sem vitnað
var í hér að framan, og mörgum öðrum fyrr og síðar. Stundum er kímnin alveg
græskulaus, stundum dálítið drýgindaleg eða blandin kaldhæðni, allt eftir því,
hvað við á. Hitt er ást á dýrum, smáum og stórum, og næmur skilningur á
hlutskipti þeirra, enda má skilja það af kvæðinuÁ þeirri stund, að samkennd
með þeim hafi verið eitt af því, sem hrærði hann til skáldskapar á æskuárum.
Næmleiki hans og innlifun að þessu leyti, eins og hún birtist í ljóðunum,
minnir helst á Þorstein Erlingsson, og athyglisvert er, á hve sannfærandi hátt
Jóhannesi tekst að vekja samúð lesandans og sýna, hve margt er líkt með
örlögum manna og málleysingja. Góð dæmi þess eru ljóðin Hvítar kindur,