Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 88

86
SVEINN SKORRI HÖSKULDSSON
ANDVARI
hyggjubundna afstöðu til mannlegrar breytni. Zola játaðist ekki undir hlut-
lægniskröfu Flauberts, en taldi listaverk vera brot af náttúrunni, séð með
skaphita eða tilfinningum listamannsins. Zola var höfundur orðsins natur-
alist og hjá honum merkti það listamaður sem hagar vinnubrögðum sínum
líkt og náttúruvísindamaður. Hann hreifst mjög af aðferðafræði læknavís-
inda, einkum ritum vinar síns franska læknisins Claude Bernards og undir
áhrifum frá ritum hans samdi hann fræga ritgerð um skáldsagnagerð, Le
roman expérimental, eða „Tilraunaskáldsagan“. Krafa Zolas var sú að bók-
menntir hefðu lækning mannfélagsmeina sem tilgang og rithöfundar gerð-
ust með þeim hætti læknar sjúkleika samfélagsins.
Síðasta skeið raunsæisstefnunnar, impressionisminn, lýtur e. t. v. fremur
að listrænum vinnubrögðum en hugmyndafræði. Eins og nafnið, áhrif á,
bendir til er það mótað af viðhorfum pósitívismans. Það er frægast úr sögu
málaralistarinnar og táknar það skeið er listamenn lögðu megináherslu á
áhrif umhverfisins á einstaklinginn og listamanninn. Oft er því lrkast í verk-
um impressionista sem veröldin sé séð gegnum þunna slæðu án skarpra
drátta. Rithöfundar tímans freistuðu þess að ná fram svipuðum stíllegum
áhrifum í verkum sínum.
Rómantíkin varð geysilega langlíf í dönskum bókmenntum, ekki síður en
á Islandi, og komu þar til ýmsar félagslegar og pólitískar aðstæður, t.a.m.
missir hertogadæmanna og Suður-Jótlands 1864.
Þegar ungur bókmenntafræðingur, Georg Brandes, kom heim eftir mikla
menntunarferð um Frakkland, England og Ítalíu, en í þeirri ferð kynntist
hann m. a. persónulega bæði Hippolyte Taine og John Stuart Mill, þótti
honum að bókmenntir og andlegt líf heimalands síns væri sem staðnaður
andapollur í smábæ. Hann hóf að flytja fyrirlestra haustið 1871 við Kaup-
mannahafnarháskóla um meginstrauma í evrópskum bókmenntum 19. ald-
ar. í þessum fyrirlestrum heyrðust viðhorf raunsæisstefnunnar fyrst á Norð-
urlöndum. Fyrir þeim hafði hann inngang þar sem hann birti bókmennta-
lega stefnuskrá sína. Frægastar eru þessar setningar: „Det, at en literatur i
vore dage lever, viser sig i, at den sætter problemer under debat.“ Lifandi
bókmenntir á okkar dögum þekkjast á því að þær taka vandamál til um-
ræðu. Síðan telur hann upp nokkra evrópska samtíma höfunda og þau
vandamál er þeir fjalli um í verkum sínum. Hann nefnir samband kynj-
anna, trúarbrögð, eignarréttinn og samfélagsaðstæður. Segir síðan: Ef bók-
menntir taka ekkert til umræðu eiga þær ekkert erindi.
Brandes hafði ekki lokið fyrstu röð fyrirlestra sinna þegar brostin var á
andleg stórstyrjöld um öll Norðurlönd þar sem tekist var á um helstu gildi
mannlegrar tilvistar. Öll íhaldsöfl með kirkjuna í broddi fylkingar og eldri
höfundar snerust gegn honum, en ung skáld og menntamenn hylltu meist-
arann að sama skapi. Það voru engir aukvisar sem nú gengu undir merki