Andvari - 01.01.1996, Blaðsíða 154

152
EIRÍKUR GUÐMUNDSSON
ANDVARI
gerir að tengiliði sínum við dauðann. Hreinritunin kallar á upprifjun hans á
fyrstu mánuðunum eftir slysið á sama tíma og hann bókfærir nýrri upplif-
anir. Hver dagsetning vísar þannig í senn til nútíðar og fortíðar og formið
minnir því óneitanlega á skáldsögu franska nýsöguhöfundarins Michels Bu-
tor, L’emploi du temps, frá árinu 1957. Textinn verður öðrum þræði orð-
ræða um orðræðu þar sem gjá myndast á milli tveggja sjálfa líkt og í pers-
ónulegum frásögnum af atburðum sem varpa nýju ljósi á lífið, hvort sem
um er að ræða eldraun eða trúarreynslu. Jónas sér heiminn upp á nýtt;
finnst jafnvel sem einhver annar hafi skrifað gömlu dagbókina, hugsanir
hans þar eru „mállausir skuggar“ sem skjótast um í höfðinu á meðan nútíð-
in einkennist af fullvissu: „Ég hef greinilega ekki séð hlutina í réttu ljósi.
Og sumt hefði ég átt að skrásetja mun betur og ítarlegar“ (15). Hann kem-
ur stöðugt auga á tengsl milli nýrri og eldri reynslu. Lífið verður merkingu
þrungið; léttvæg atvik og hversdagslegar sýnir verða að forboðum sem
tengjast örlögum með undarlegum hætti. Án dagbókarinnar ratar söguhetj-
an ekki um eigið líf: „Með dagbókinni hef ég fetað mig milli forboðanna
góðu og illu sem varða líf mitt líkt og leiðarsteinar; og ég verð að fylgja
þeim, það er ekki um aðra leið að ræða“ (5). Lífið læsist í hring, eins og
Jónas segir á einum stað; hringrásin verður í hans augum auðþekkjanleg á
sama hátt og árstíðirnar: „Þannig er það ef maður hugsar um tímann. Um
árin. Ágúst í fyrra verður ágúst í ár. Október verður október. 27. október
verður 27. október“ (50).
Líkt og saga Kristínar er saga Kristjáns skrifuð handan við þá línu sem
liggur á milli skynsemi og brjálæðis. Vitund söguhetjunnar er fráhrindandi,
óhrjáleg, jafnvel ógeðfelld. Við hljótum að streitast gegn því að samsama
okkur þessum einfara sem talar um að snjórinn hylji jörðina eins og lík-
klæði; finnst vorið ljótt og líkir fölgulu tunglinu við hlandblett í skítugum
snjóskafli, kulnaða og deyjandi sól (sjá 108). Engu að síður er það nákvæm-
lega þessi sýn á heiminn sem gerir söguna áhugaverða og gefur færi á að
tefla henni gegn öðrum skáldsögum og hættuminni. Sýn hennar einkennist
ekki af leik eða frelsi Dyranna þröngu - þar sem tungumálið er sérstæður
heimur og inngöngu-möguleikarnir óþrjótandi þrátt fyrir þrengslin í titlin-
um - heldur fullvissu sem um leið lokar henni. Einfari á valdi hugmynda
um að maðurinn eigi stöðugt að íhuga sjálfsmorð - sem ýmsir heimspek-
ingar, þar á meðal títtnefndur Michel Foucault, hafa orðað - fær orðið og
skapar nýtt sjálf í einkalegum skrifum sem vegur á móti vanmætti hans til
að tengjast umhverfi sínu. í stað þess að tjá viðteknar hugmyndir um sögu
eða heim leiðir saga Kristjáns okkur inn í afkima sálarinnar; hinn „vitfirrti“
bréfberi er ekki fjarlægt viðfangsefni upplýstrar orðræðu heldur höfundur
bókarinnar. Sagan ýtir þannig hinu óþægilega ekki á undan sér; brjálæðing-
urinn verður í einfeldni sinni sá sem sér það sem viska annarra fær ekki