Saga - 1961, Side 77

EFTIR ODD DIDRIKSEN
251
ina innlendari. . . . Hin nýja stjórnarskrár-„barátta“
ber ekki í skildi sínum neina af nútímans kröfum.
Hún fer ekki fram á meira stjórnlegt eða mannfélags-
legt frelsi; hún selflytur að eins valdið. Það er ekki
neitt gert til að stjórnin neyðist til að beygja sig eftir
kröfum meiri hlutans. Stjórnin á að eins að vera inn-
lend, hvað mikil harðstjórn sem hún vill verða. Þetta
er ekki til þess, að íslenzkir menn verði frjálsari, sælli
og betri, heldur er leikurinn gerður af því það þykir
mannalegra og meira í munni fyrir þjóðina sem þjóð,
að hafa landstjóra og ráðgjafa hjá sjálfri sér . . .“
Þannig fórust hinum unga Hannesi Hafstein orð í ræðu
í janúar 1888,x) en 16 árum síðar féll það í hans hlut að
mynda fyrstu þingræðisstjórnina á Islandi. Ummælum
hans um stefnu stjórnarskrárbaráttunnar var ekki látið
ómótmælt. Þjóðólfur andmælti þeim harðlega og benti
m. a. á, að mark og mið hinnar nýju baráttu væri einnig
að koma á þingræði.1 2)
Voru orð Hannesar Hafsteins gripin úr lausu lofti?
Jón ólafsson og Jón Sigurðsson frá Gautlöndum, tveir
af fremstu forystumönnum stjórnarskrárbaráttunnar,
höfðu allt frá árinu 1884 hamrað á skýrri kröfu um þing-
íæði. Þeir höfðu báðir unnið að því að undirbúa stjórnar-
skrárfrumvarpið, sem var samþykkt 1885 og ’86. Að vísu
höfðu þeir viljað, að endurskoðun stjórnarskrárinnar
tryggði betur en raun var á sigur þingræðislegra stjórnar-
hátta, en urðu að beygja sig fyrir Benedikt Sveinssyni,
aðalmanninum við endurskoðun stjórnarskrárinnar á al-
bmgi. Að sjálfs hans sögn taldi hann þingræði vera „lög-
skipað“ samkvæmt hinni samþykktu stjórnarskrá. Þótt
skoðanir þremenninganna væru skiptar um það, hvaða
stjórnarskrárákvæði væru nauðsynleg til þess að tryggja
1) Fjallkonan 23/2 ’88; leturbreyt. þar.
2) Þjóðólfur 9/3 ’88.