Íslenzk tunga - 01.01.1963, Side 157

RITFREGNIR
153
skiptar um, hversu þær beri að túlka. Um elzta tímabilið hafa þeir einkum f jall-
aS M. Hægstad og D. A. Seip. Töldu þeir, aS mikilla áhrifa norskra hafi gætt
í ísl. ritmáli á 12. og 13. öld, og hafi þau áhrif einkum borizt þannig, aS norsk
rit hafi veriS afrituS af íslenzkum skrifurum. Hins vegar virSast þeir ekki gera
ráS fyrir, aS þessi áhrif hafi náS til ísl. talmáls, svo aS orS sé á gerandi.
Þær hliSstæSur, sem eru í þróun málanna frá 14. öld og áfram, eru hins vegar
talmálsfyrirbæri í miklu ríkara mæli. Hér hefur þaS orSiS deiluefni, hvort
breytingar eins og t. d. rl, ll, rn, nn > dl, dn, sem urSu á stórum svæSum í vest-
urnorsku svo og víSast hvar í ísl., hafi átt upptök sín í norsku, en síSar flutzt
út lnngaS, eSa hvort þær liafi orSiS í báSum málunum hliSstætt og sjálfstætt.1
Um nokkrar hliSstæSur viS norsku á þessu tímabili, einkum beygingaratriSi,
er og vafi, hvort og í hve ríkum mæli þær hafi veriS talmálsfyrirbæri í ísl., enda
hafa þessi atriSi síSar horfiS úr málinu. Svo er t. d. um 1. pers. endinguna -r
(ég kallar f. kalla), sem komin er frá 2. og 3. pers., og hljóSvarpslausar ntyndir
eins og hall, hand o. fl. fyrir h'óll, hönd.2
Eins og sjá má, hafa mönnum veriS ljósar grundvallarstaSreyndirnar í þess-
um efnum og fjallaS hefur veriS allnáiS um einstök atriSi, en aldrei hafa þessu
efni veriS gerS nein viShlítandi skil í heild. ÞaS verkefni tekur dr. Chapman
sér fyrir í bók sinni, er hér er til athugunar. Þó er í henni aSeins fjallaS um
ldjóSsöguleg atriSi, enda eru þau höfuSþáttur þessa efnis.
I inngangskafla bókarinnar fjallar höf. fyrst (bls. 11—24) um almennar mál-
vísindalegar forsendur rannsóknar sinnar. Til grundvallar leggur hann þaS, sem
hann kallar „a socio-psychological hypothesis of sound change.“ Þessa kenningu
setur hann upp sem andstæSu hinnar eldri, er veriS hafi ríkjandi á 19. öld og
frarnan af á hinni 20., hafi litiS á máliS sem iifandi veru og hafi ]iví leitaS aS
orsökum málþróunar og -breytinga í málkerfinu sjálfu. Samkvæmt þeirri kenn-
ingu hafi hljóSbreytingar átt rót sína aS rekja til innri einkenna málkerfisins,
eins konar duldra krafta eSa hvata („drifts") málsins sjálfs.
Svo sem nú tíSkast í hljóSsögu, greinir höf. hljóSbreytingar í tvö stig, (a)
„phonetic [sub-phonemic, or allophonic] change," er ný hljóSafbrigSi, annaS-
livort frjáls eSa bundin ákveSnum grannliljóSum, myndast, og (b) „phonemic
change," er þessi hljóSafbrigSi verSa aS sjálfstæSum hljóSum, er geta greint
í sundur orS eSa orShluta ólíkrar merkingar, þ. e. hafa merkingargreinandi
hlutverk, en eru ekki bundin stöSu sinni miSaS viS ákveSin grannhljóS.
1 Sjá Jóh. L. L. Jóhannsson, Nokkrar sögulegar athuganir um helzlu hljóð-
breytingar o. fl. í íslenzku, einkum í miðaldarmálinu (Reykjavík 1924), 83;
Bj. K. Þórólfsson, Arkiv jör nordisk filologi XLII (1926), 77—81 [ritdómur];
Jóh. L. L. Jóhannsson, sama rit, 276—280 [svar]. Sjá og H. Hamre, „Norrænt
mál vestan fjalls og vestan hafs,“ Skírnir CXXI (1947), 86—88.
2 Sjá t. d. Lingua Islandica — íslenzk tunga II (1960), 146—147.