Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Page 15

Hjá aldintrénu
góð dæmi um þetta og það hvort á sinn hátt, þar sem hið fyrra er meira í
ætt við frásögn en hið síðara við leikrænt samtal, sem nær áhrifamiklu há-
marki í óvæntri afhjúpun, en sameiginlegan eiga þau seiðmagnaðan þunga
sem nýtur sín prýðilega í þýðingu Jóns. I svipuðu formi er annað kvæði frá
miðöldum, þótt það sé ólíkt að efni, kvæðið um köttinn Pangúr Ban sem er
fyrir margra hluta sakir forvitnilegt. Af því má ekki einungis sjá að þeir
Baudelaire og T. S. Eliot voru síður en svo fyrstir manna til að yrkja um þá
merku skepnu, köttinn, heldur má og sjá í því fyrirmynd að frumkveðnu
kvæði Jóns, Á afmæli kattarins, enda þótt kvæðin séu ólík að því leyti að
hinn írski höfundur kvæðisins um Pangúr Ban dregur einkum fram hlið-
stæðurnar í fari kattar og manns, „enda báðir sama kyns“, en Jón hins veg-
ar hið framandlega og viðsjárverða í eðli þessa óargadýrs, þótt samanburð-
urinn í lokin verði allur kvikindinu í vil, sem hefur ólíkt næmara lyktar-
skyn og sýnu glæsilegri afturenda en mannkindin.
En þótt ballaðan sé alþýðleg og ópersónuleg að uppruna, má beita því
formi á afar persónulegan hátt, einkum hinni svonefndu frönsku ballöðu
sem er sýnu flóknari en áðurnefndar, en það gerir höfuðskáld Frakka í lok
miðalda, Fran^ois Villon, og það eru einmitt þýðingar Jóns á kvæðum Vill-
ons sem mest ástæða er til að fagna hér að öðru ólöstuðu. Villon er í orðs-
ins fyllstu merkingu poéte maudit sem komst oftar en einu sinni undir
manna hendur og það engan veginn að ósekju, þar sem hann var bæði sek-
ur um þjófnað og manndráp (að vísu í sjálfsvörn) og lagði lag sitt við mis-
indismenn og skækjur, þótt hann hafi fengið klerklega menntun í Sorbon-
ne. En einmitt þetta villuráf Villons út af hinni beinu braut skikkanlegs líf-
ernis hefur trúlega átt stóran þátt í því að skerpa sýn hans og tilfinningu
fyrir ýmsum þeim hliðum mannlegs lífs sem önnur skáld, jafnt trúbadúr-
arnir á undan honum sem klassísk-rómantísk góðskáld á eftir honum, hafa
verið furðu glámskyggn á og jafnvel beinlínis viljað horfa framhjá. Hið
svonefnda Testamenti hans er sannkallað documentum humanum og raun-
sæislegar lýsingar hans á eigin högum og umhverfi, sem færa lesandann
beint inn í hið rysjótta aldarfar er ríkti í Frakklandi á árunum eftir hundrað
ára stríðið, hafa orðið mörgum skáldum á síðari og síðustu tímum, sem
yrkja í andrómantískum anda, leiðarljós, enda margt sameiginlegt með
hans tíma og okkar öld. Kaldhæðnislegt yfirbragð kvæða hans, sem hjúpar
dapurlegt næmi fyrir fallvelti og ömurleika mannlífsins, er einmitt einkenni
sem hann á sameiginlegt með Jóni Helgasyni, svo það er ekki furða, þótt
Jón sé hér í essinu sínu.
Þetta á að vísu síst við um eitt þessara kvæða, Kvæðið um konur liðinna
alda, enda ekki talað um að það sé þýtt heldur stælt. Sá háttur Jóns að stað-
færa kvæðið og setja í stað þeirra nafna, er Villon nefnir, nöfn norrænna
269