Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 32

Tímarit Máls og menningar
pers. ft., mál hans er sniðið að orðfæri fornra sagna og hann hefur prólógus
að sögunni líkt og t.d. Snorri. I formálanum kveðst hann vilja segja frá
þeim fóstbræðrum Þormóði Bessasyni og Þorgeiri Hávarssyni og telur þær
ástæður helstar að enn hafi ekki verið færðar í letur margar fróðlegar sagnir
af þeim. Hann tíundar og ýmsar heimildir sínar, þ. á m. Fóstbræðrasögu
hina meiri og fer þá að sið miðaldamanna er þeir vildu auka trúverðugleika
frásagna sinna. Aldrei talar sögumaður eins og sagan sé skáldsaga á nútíma-
vísu, heldur notar orðalag þeirra sem þekktu ekki höfundarhugtakið, segist
vilja „rifja“ frásögur „upp“, færa þær á „einn stað“ og annað þvíumlíkt.8'
Þetta miðaldayfirbragð helst allt til loka sögunnar og leggur sitt af mörkum
til að hún verði paródía eða skopstæling.
Onnur veigamikil atriði sem minna á frásögutækni fyrri alda og ótalin
eru, eru forspáin — en lesendum er gjarna sagt fyrir um hver örlög per-
sónanna muni verða - og tvenns konar staða sögumanns í frásögninni.
Annars vegar segir hann frá samkvæmt þeim almenna sið Islendinga sagna
að láta söguefnið skýra sig að mestu sjálft. Þá fer lítið fyrir honum, hann
lýsir persónum og atburðum einkum utanfrá og skírskotar til almannaróms
eða innlendra og erlendra bóka er hann gefur upplýsingar. Hins vegar er
hann harla fyrirferðarmikil persóna í sögunni. Hann tengir ekki aðeins
saman ýmsa hluta frásagnarinnar og brúar tímaeyður, heldur setur hann
gjarna fram skýringar á aðstæðum og ástandi á sögutíma, skýtur að athuga-
semdum er varpa ljósi á persónur, tengir sögu- og frásagnartíma og heldur
jafnvel langar tölur. Að þessu leyti minnir hann töluvert á þá sem segja frá í
riddarasögum en þó fyrst og fremst á fyrirrennara sinn, þann atkvæðamikla
mann - ef þeir voru þá ekki fleiri en einn - er segir frá í Fóstbræðrasögu
Flateyjarbókar.
Því hefur verið haldið fram að Fóstbrxbrasaga skopstæli Islendinga sög-
ur. Sé það rétt, vitnar ekki aðeins stíllinn í Gerplu og sitthvað í afstöðu
sögumanns til frásagnarefnisins um tengslin við forna tækni, heldur einnig
sjálf skopstælingin að hluta til, þ.e.a.s. að því leyti sem skopið beinist að
fornum sögum og hugmyndum þeirra.
En Gerpla er ekki samin fyrir lesendur á miðöldum! Enda þótt sagan
sæki efni sitt að nokkru til fornsagnanna og stæli þær, skopstælir hún þó
fyrst og fremst hugmyndir 20. aldar manna; annars vegar ákveðnar hug-
myndir þeirra um fornsögurnar og þjóðveldisöldina, hins vegar ýmsar hug-
myndir þeirra um sjálfa sig og eigið samfélag. Fornsagnaeinkennin í frá-
sögutækni sögunnar sýna líka ekki hvað síst að höfundur hennar kann að
færa sér í nyt að íslenskar miðaldasögur eru mjög myndrænar og eiga því
töluvert sameiginlegt með kvikmyndinni, öflugasta listformi 20. aldar. Að
ákveðnu marki notar Gerp/whöfundur svipaða eða sömu tækni og höf-
286