Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 35

Um beinfatta menn
sakasamhengi og ein eða fáar persónur standa í brennidepli frásagnarinnar
allt til enda. Þar sjást heldur ekki tilbrigði við slíkan streng, þannig að t.d.
tveimur eða þremur sögum fari fram hlið við hlið og þær séu svo tengdar í
lokin. Eins og bent hefur verið á er sagan mósaísk að byggingu og ekki
persónusaga öðru fremurn). Miklu heldur er hún þjóðfélagsleg og heim-
spekileg frásögn af samlífi manna og lögmálunum sem það lýtur, - því er
einstaklingnum ekki ætlað miklu meira rúm í frásögninni en hann hefur
allajafna í veruleikanum utan hennar. Söguheimur Gerplu einkennist af
ótöldum stríðandi andstæðum sem hafa víxlverkandi áhrif hver á aðra og
eru breytingum undirorpnar bæði í tíma og rúmi. Móthverfan birtist í sög-
unni sem uppspretta hreyfingarinnar og stéttskiptingin er sú móthverfa
sem hefur úrslitaáhrif á allar aðrar. Klippitæknin er þá í sem stystu máli
sagt nýtt til að miðla marxískri - díalektískri lífssýn.
En nú er sennilega tími til kominn að taka dæmi fullyrðingum til stuðn-
ings. Vegna þess hve sagan er margbrotin verða þau fá. Til að halda sem
flestu til haga mun ég geta annarra túlkana á efninu.
III
Meðal þeirra manna sem fást við að greina sögur Elalldórs hefur sú skoðun
verið ríkjandi sl. 20 ár eða svo að Gerpla markaði hvörf á höfundarferli
skáldsins - sagan bæri ótvírætt vitni um það að Halldór væri orðinn frá-
hverfur sósíalisma. Þessi skoðun hefur m.a. verið rökstudd með því að hin
stríðandi öfl sögunnar væru ekki alþýðan og eignastéttin heldur þjóðin og
landstjórnarmennirnir, eins og best mætti sjá á því að ýmsir stórbændur í
sögunni væru miklir friðarsinnar. Sá stórbóndi sem oftast er til nefndur
sem boðberi friðar er Þorgils Arason en fyrir kemur einnig að nefndur er
Vermundur í Vatnsfirði.12)
Kynningar höfðingjanna tveggja eru prýðileg dæmi um efnisgreinar sem
mynda sérstakar klippiheildir. I kynningu Þorgils eru sjö einingar en í Ver-
mundar sex:
í þann tíð réð fyrir Vestfjörð-
um breiðafjarðarmegin Þor-
gils Arason;
hann sat á höfuðbóli að
Reykjahólum.
Þorgils hafði á úngum aldri
stundað farmensku og kaup-
skap og æxlað fé úr öreigð;
þótti honum friður ábatavæn-
legri en hernaður;
hafði hann keypta við silfri
Um Vestfjörðu norðanverða,
Isafjarðardjúp, Jökulfjörðu
og Strandir hélt ríki
Vermundur Þorgrímsson.
Hann átti bústað í Vatsfirði.
Hann var maður forn í skapi
og heiðinn og rakti kyn sitt til
norrænna höfðíngja;
tók hann auð sinn í fríðu af
jarðarleigum og átti smjör-
hjalla góða.
TMM III
289