Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 43

Um beinfœtta menn
ur að yrkisefni fyrsta kvenna, af henni dregur hann kenningarnafn sitt og
henni er hann órjúfanlega bundinn allt frá því að hún setur hann ungan
svein í rekkju sína og bjargar honum þá reyndar frá hjallinum þar sem Ver-
mundur hýsti „snauða menn, illmenni og hunda“.32) I sögunni eru einkenni
Kolbrúnar víða af heimi þjóðtrúar; hún mælir t.d. þau áhrínsorð er ekki
verður hnekkt, birtist þrisvar á rekkjustokki Þormóðar með ósk eða þraut
og á sér ekki annað vopna en tungu og vitsmuni ef frá er skilið saxið, sem
Loðinn geymir.
Þórdís í Ogri er dóttir auðugrar ekkju og réttborinn erfingi einhvers
blómlegasta bús á Vestfjörðum. Hún er í sögunni af heimi hetjusagna og
kappakvæða enda barn þeirrar stéttar sem hetjuhugsjónin þjónar. Því svífur
hún um í „svanaham“ með „hjálm fagran“ og „spjót. . .gullrekið“ og verð-
ur ekki verr svikin en er skáldið gerir alþýðuna að yrkisefni sínu.33)
I sýn/draumi Þormóðar er Þórdís hin bjarta, sú sem færir honum auð og
barnalán, dætur tvær fagrar og bestu staðfestu við Djúp. Kolbrún er þar
hins vegar „hin dökkva er byggir undirdjúpin" og getur við honum „þær
dætur helju næstar, er heita nótt, þögn og auðn“.34) Engu að síður er fátt
sagt þó að Kolbrún sé nefnd dökka konan í lífi Þormóðar og Þórdís hin
ljósa. Feiknin, þjáningin og dauðinn tengjast Kolbrúnu ekki síst af því að
þau eru einatt hlutskipti alþýðu; á líkan hátt eru gróskan, blóminn og sæl-
an sem Þórdísi fylgja, förunautar eigna hennar og auðæfa. Að auki er allt
eins víst að áður en yfir lýkur stafi mestri birtu af konunni dökku, meðan
hin ljósa byggi það myrkur er dýpst verður. Slíkar eru móthverfur Gerplu.
Það er ást Kolbrúnar á Þormóði sem verður til þess snemma í sögunni að
hann hafnar í fangi Þórdísar. Sviðinsstaðavígin, ástarjátning alþýðunnar til
skáldsins - og þá raunar um leið einkauppreisn Kolbrúnar gegn Vermundi
- valda því að Vatnsfjarðargoðinn sendir Kolbrúnu í útlegð til Grænlands
en pússar Þormóð fóstra hennar upp í stórbónda. Gifta Þormóðar í Ogri er
þar með keypt, með auði Vermundar, sem fyrirlítur hann, og þjáningum
Kolbrúnar sem ann honum um aðra menn fram.
I Ögri býr Þórdís Þormóði ógæfu í gæfu. Hún veitir honum alla þá far-
sæld sem einum manni getur hlotnast í skjóli tryggra auðæfa. En um leið
drepur hún í dróma skáldið í honum, skáldið sem var bundið alþýðunni og
dreymdi um að þjóna konungum. Þjáningar Þormóðar í Ögri eru dregnar
fram á ýmsan veg. Sögumaður segir t.d. með sínu napra háði að hann hafi
elskað Þórdísi „umfram alla eign“.35) Einnig er dregin nöturleg hliðstæða,
og þá líka andstæða, með kotungnum sem pússaður er til stórbónda og fá-
tæklingnum Þorgeiri í vinnumennsku hjá Reykjahólakaupmanni.
Skáldið í Þormóði vaknar ekki aftur fyrren höfuð Þorgeirs birtist í Ögri
og fóstbróðurhefndir og konungsþjónusta taka að seiða hann til sín. Við-
297