Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 58

Tímarit Mdls og menningar
- en hann viðurkennir hann ekki. Þegar við erum fyrst kynnt fyrir per-
sónunni á víkingatímabilinu er margt líkt með honum og Þorgeiri Hávars-
syni. En Olafur er ekki þögull og lokaður eins og Þorgeir, hann hefur mál-
ið á valdi sínu og er stoltur af því hve vel máli farinn hann er. Hins vegar
gerir fossandi ræðusnilld persónunnar lítið annað en lýsa óljósri sjálfsmynd
hennar, fátæklegri hugsun og hugtakaruglingi. Þetta kemur einkum fram í
ræðum hans um trúarbrögð. Ólafur skilur hvorki hugmyndina um himin
né helvíti. Hann skilur hins vegar að kristnir menn þola pyntingar hans
betur en heiðnir, að þeir búa yfir styrk eða samkvæmni eða sátt, sem höfð-
ar til hans og vekur áhuga hans.
Staða Ólafs í her Þorkels Strútharaldssonar er eins vonlaus og verið get-
ur. Með réttu eða röngu telur hann sig konungborinn, en faðir hans, kon-
ungurinn, er ekki til. I Gerplu er sagt að faðir Ólafs, Haraldur hinn
grenski, hafi sagst vera niðji Haralds hárfagra eins og flestir þeir „hleypi-
menn“ sem kölluðu til ríkis í Noregi. Haraldur er brenndur inni á kvenna-
fari, þegar Ólafur er barn. Faðirinn er þannig fjarverandi fyrir Ólafi og
föðurætt hans er sömuleiðis óljós.
Stöðu Ólafs í víkingahernum má lýsa með því að hún sé „hvorki -né“ -
hann er landlaus, félaus, föðurlaus. Hinir óljósu draumar hans um að vinna
Noreg virðast til að byrja með eins konar þrá eftir að finna föður sinn á
táknrænan hátt, taka sér stöðu í konungaröðinni, fá viðurkenningu annarra
sem konungssonur og konungur. Knúinn áfram af þessari þrá leitar hann
til Knúts Sveinssonar Danakonungs og reynir að gera bandalag við hann.
Knútur, sem er jafnaldri Ólafs, hæðir hann og setur ofan í við hann eins
og pörupilt. Það er engin tilviljun að hann vísar tvisvar til föður síns, Sveins
tjúguskeggs, máttar hans og dýrðar, í þeim fáu setningum sem hann segir
við Ólaf, fullur af fyrirlitningu. Auðmýking Ólafs er alger; gróteskum
klæðaburði hans hefur verið lýst, ódauninum sem leggur af honum og fá-
kunnáttu hans í mannasiðum. Hann reynir að vera virðulegur og æðrulaus
í orðum en roðnar og fölnar og „piprar allmjög“ um leið og hann segist
ekki skjálfa fyrir nokkrum manni. Hann hefur gengið of langt, en skilur
það ekki fyrr en eftir á.
Ólafur stendur einn á skipsfjöl í nóttinni þegar Grímkell biskup tekur
sér stöðu við hlið hans, upplátandi sínu andliti til himins og segir honum
hverjar séu afleiðingar gjörða hans, hvað hann eigi að gera næst og hvert
skuli markmið hans. Hefndarminnið gægist oft upp í ræðum Grímkels og
tengist metnaði hans prýðilega; með því að drepa þá Norðmenn sem ekki
vilja skírast, nær hann hámarksárangri í kristniboðinu og vonast til að ná
með því sáttum aftur við sinn eigin föður, páfann.
Halldór Laxness lætur persónuna Grímkel þannig standa að baki Ólafs
312