Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Page 97

Myndir á Sandi
Merleau Ponty, náttúran er ekki rúmfræðileg í sjálfri sér19. Staðhæfi ég að
stóll standi d gólfi nota ég orð sem hæfir sambandi líkama míns og ytri
veruleika. Hef þá tekið mér stöðu í huganum í stólnum og gert honum upp
skynjunarhátt sjálfs mín. Sé orðið „á“ svipt þessu mannfræðilega gildi
mætti alveg eins nota orðin „undir“ eða „við hliðina á“. Lýsingin getur
aldrei verið hlutlaus. Hún er jafnan háð því hvernig við sjáum.
Hið ytra og hið innra hafa í gegnum tíðina verið skýrt aðgreind hugtök,
mörk þeirra skýr og afdráttarlaus. Nú orðið gera menn sér grein fyrir að
hið ytra ræðst af því sem við ákveðum á samri stundu eða af gömlum vana,
að manneskjan lifir í veruleika sem hún sjálf hefur skipulagt með
andstæðukerfi tungumáls síns, kerfi sem byggist á ímynduðum venslum,
mannhverfu sjónarhorni. Að heimurinn sé eins og við sjáum hann og sam-
band hins ytra og innra óljóst, afstætt, óvisst. Ennfremur kvikan: við upp-
lifum fyrirbæri í einskonar leiftri þar sem litir og form afhjúpast á andar-
taki. I texta verður slík skynjun að syrpu mynda eða myndbrota, byggð
upp í tíma og rúmi, umbreytt í röð frásagnaraugnablika. Afleiðingin er
augljós. Lýsingatækni sem einvörðungu byggist á tengingu og nálægð getur
ekki brotið niður vegginn á milli skynjunar og skriftar.
Kannski látum við blekkjast af því að augað líkist myndavél. Margoft
hefur verið bent á að starfsemi þess er til muna flóknari, að það skrásetur
ekki eins og vélin það sem fyrir sjónir okkar ber20. Mönnum er nú að verða
ljóst að við lcerum að sjá heiminn, að við sjáum og segjum það sem við höf-
um numið, að sjálf tökum við virkan þátt í leiknum. Með öðrum orðum:
sjónarmiðið ákvarðar sýnina og það er mótað af uppeldi, menntun og
þekkingarhætti hvers tíma. Heimurinn er þarna. En okkur er ókleift að
skynja hann á annan hátt en sem orðræðu okkar hafandi túlkað hann. Lins-
an er óbrjótanleg.
Tíminn: hugtak og reynsla
Fortíðin býr í þér sem minning er myndbreytist án afláts og mótar nútíð-
ina. Texti Fuglsins er lagaður að slíkri upplifun. Veittar eru takmarkaðar
upplýsingar um í hvaða röð atvikin eiga sér stað eða hvort þau gerast yfir-
leitt. Orsök og afleiðing fléttast saman með líkum hætti og draumur og
vaka; andstæðukerfið hefur riðlast, hin hefðbundna flokkun. Vensl vitund-
ar og tíma virðast röklaus og án skynsemi. Hvernig er hægt að mæla það,
spyr höfundur, sem ekki er lengur það sem það var heldur samþætt nýrri
reynslu? Hvar eru mörk hins ímyndaða og þess sem raunverulega gerðist?
Eitt af meginviðfangsefnum höfundar er og yfirvegun tímans.
Tími skáldsagna er ævinlega tvískiptur. Annars vegar er frásagnartími (le
351