Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 108

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Side 108
Tímarit Máls og menningar eftir seinustu aldamót: rökleysinu sló inn, brjálsemi heimsins. Eftir hjarði sundrað sjálf, ófært um að skipa í kerfi og gefa merkingu. Jafnframt breytt- ist formsköpun skáldsögunnar eins og fram er komið. Þróunin hefur ekki verið samfelld heldur hnökrótt og með mörgum afbrigðum, myndhvörf og nafnskipti hafa leikist á og myndað margskonar vensl sín í milli. Listbrögð hafa þó tvímælalaust skipt um stöðu sem merkingarvaldar sé á heildina lit- ið. Um leið hefur samband skáldsögunnar við aðrar bókmenntagreinar breyst, skörun átt sér stað við ljóð, leik og ritgerð. Lengst hefur þessi þró- un náð í goðsögulegri myndsköpun enda einkennast nútímaskáldsögur af „afturhvarfi“ til goðsögunnar að margra áliti. En þær eru ekki einar um slíkan rithátt. Hans sjást einnig merki í verkum sem að öðru leyti eru epísk, hefðbundin. I þeim eru forn minni notuð til að undirbúa, skýra eða magna hina eiginlegu fléttu. Hlutverkið þá að vera lýsandi hliðstœda eða andstxða nútímans. I sumum þessara verka fær táknmál sem í upphafi tengdist lausn og samræmi öndverða merkingu og vísar til glötunar og samræmisleysis: Odysseifur ferst í hafi, Kristur rotnar á krossi, Guð breytist í djöful, lamb- ið í varg, lífstréð í gálga, hofið í dýflissu; og rýkur úr rústum borgar. Gott dæmi um þessa vendingu er Sœlir eru einfaldir eftir Gunnar Gunnarsson. I sögunni er hermt frá sálarstríði einstaklings sem lætur stjórnast af þrá sinni og ást framan af en bognar að lokum og gefst „djöflum“ sínum á vald, hverfur inn í heim geðsýkinnar. Oll er frásögnin studd demónsku mynd- máli: kirkjugarði og líkaböng, dimmum öngstrætum og sóttsýktum hreys- um, eldsúlu við sjóndeildarhring, djöfli í mannslíki; myndmáli sem skír- skotar til öngþveitis og dauða. Sjálfur rammi verksins felur í sér goðsögu- lega vísun því að hann er sniðinn eftir sköpunarsögu ritningarinnar: henni snúið við og greint frá eyðingu heims. Biblíuminnið er ekki aðeins skýring eða til áhersluauka heldur grundvöllur formgerðar. Annað dæmi er sagan Blakkar rúnir (1962) eftir Halldór Stefánsson þar sem lambstákninu er gefið neikvætt forteikn. Bræður berast á banaspjót fullir heiftar, og fyrir utan hús þeirra geisar náttúran. Annar gengur út og að glugga yfir rúmi bróður síns er sefur þungum drykkjusvefni, spyrnir inn um hann úldnu gimbrarhræi og ofan á vit hins sem kafnar. I textum af þessu tagi á sér stað afhelgun eða umturnun heilags táknmáls og goðsögu- minna. Slík tækni hefur einkennt mjög tilvistarlegar bókmenntir á þessari öld, t.d. fyrri verk Thors Vilhjálmssonar. Tjáð þar kennd glötunar og markleysis, mann og heim á heljarþröm. I slíkum verkum er hinu goðsögu- lega nánast snúið í andstæðu sína, upphaflegar eigindir þess horfnar. Vensl nútíma og goðsögu eru önnur í skáldsögum eins og Fuglinum. I þeim er minnið notað sem leiðarhnoða í gegnum sundraða frásögn: heim í uppnámi og án rökræns samhengis. Markmiðið er sjaldnast að endurskapa 362
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.