Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Blaðsíða 117

Ritdómar
Skáldsagan sem bútasaumur
Pétur Gunnarsson: Efstu dagar. Mál og
menning 1994. 234 bls.
I
„Ég lít á mig sem klippara." Þannig
hljóða lokaorð Efstu daga nýjustu skáld-
sögu Péturs Gunnarssonar. Vegna stöðu
þeirra er sjálfsagt að líta á þau sem yfír-
lýsingu höfundar um verk sitt, þótt
hann leggi þau í munn Símonar Antons-
sonar, miðaldra sagnfræðings og kenn-
ara, en sagan er að ytra formi frásögn
hans um stórfjölskyldu sína: börn,
tengdabörn og afkomendur móðurafa
síns, Símonar Flókasonar, líkkistusmiðs
og hringjara í Fríkirkjunni.
„Klippari“ er starfsheiti úr kvikmynda-
iðnaðinum. Hann er sá sem hefur þann
starfa að klippa myndskeið sem búið er að
taka og líma þau saman svo að úr verði
samfelld atburðarás. Þessi bútasaumur er
ef til vill það sem hefur mest áhrif á það
hvemig myndin lítur út að lokum: hraða
hennar og áferð, hvernig áhorfendur lesa
úr henni merkingu. Að líkja því saman við
starf þess sem setur saman sögu, sanna eða
logna, er skemmtileg hugmynd sem býður
upp á margvíslegar útleggingar, eins og
svo oft í skrifum Péturs.
Líkingin á vel við það sem sögu-
maðurinn í Efstu dögum er að gera, þ.e.
að skeyta saman ffásagnarbrot um ætt-
ingja sína, svo að úr verði heildstæð ffá-
sögn. Hún er ekki síðri skilgreining á
starfi skáldsagnahöfundarins, sem safn-
ar bútum af frásögnum, hugmyndum,
mannlýsingum, atvikum, og raðar þeim
svo upp í mismunandi form til að skapa
mynd af veruleika sem hann býður les-
anda sínum að trúa á, a.m.k. á meðan á
lestrinum stendur. Þessi hugmynd á
einkar vel við höfundarstarf Péturs, en
verk hans eru full af bútum sem þessum
og sem við þekkjum öll úr lífi okkar
upplýstra íslendinga úr millistétt. En
hann klippir þau til og raðar saman í
sífellt ný og athyglisverð form.
Á sama hátt og í kvikmyndalistinni,
þá skiptir listfengi klipparans sköpum
fyrir merkingu verksins. Ef við lítum á
það hvernig klippt er í Efstu dögum kem-
ur ýmislegt sérkennilegt í ljós. Þó hún
gefi sig út fyrir að vera ættarsaga, er það
aðeins lítill hluti af stórfjölskyldunni
sem er í brennidepli, og ekki þeir sem
nánast eru skyldir sögumanninum. Um
þá fáum við sáralítið að vita: ekki hvað
eiginkona hans heitir, hvað hún gerir
eða hvort þau eiga börn og ekkert um
systkini hans, annað en að þau eru til.
Fyrst og fremst eru klipptir saman þeir
bútar sem varða fjölskyldu Oktavíu, tví-
burasystur móður hans: Nikulás, eigin-
mann hennar, Ágústu Sól, dóttur þeirra,
en einkum þó Símon Flóka, jafnaldra
sögumannsins og trúnaðarvin. Það er
því ljóst að sögumaður hefur ekki ein-
sett sér að búa til venjulega ættar-
króníku, þar sem markverðustu
viðburðunum úr lífi stórfjölskyldunnar
eru gerð skil á svo að segja hlutlausan
hátt. Hann er að segja ffá ákveðnu fólki
og hann er í sterkara og flóknara sam-
bandi við það en skyldleikinn gefur tilefni
til. Nánast allt annað er khppt burt. Því er
ffeistandi að spyija hver afstaða hans sé til
TMM 1995:3
115