Skírnir - 01.09.1987, Side 100

306
KRISTJÁN ÁRNASON
SKÍRNIR
bandi geta menn fyrst skilið sjálfa sig og þá ekki sem lið söguþró-
unar heldur sem einstaka - en það hugtak er eins óhegelskt og
nokkuð getur verið.
Til að losa einstaklinginn úr sögulegu samhengi og stilla honum
andspænis hinu eilífa þarf Kierkegaard að yfirvinna þann samruna
hins stundlega og hins eilífa sem rökfræðileg túlkun hins sögulega
miðar að hjá Hegel. I því skyni leitar Kierkegaard aftur til forn-
grískrar heimspeki til að geta grundvallað trúarlega mikilvæg hug-
tök eins og „andrána" eða „stökkið“ (út frá skilgreiningum fornra
heimspekinga á hugtakinu hreyfing) en fær þaðan ekki þá hjálp sem
hann þarf, og verður því einatt að vísa til kristinnar opinberunar og
telur sig þurfa að skapa nýja verufræði út frá því sem hann kallar
„kristnar forsendur". En sú verufræði er öll í molum og í rauninni
fallin til að renna stoðum undir setningu sem Kierkegaard færði inn
í dagbók sína í upphafi ferils síns: „Kristindóm og heimspeki er
engin leið að sameina.“
Þessi setning virðist að minnsta kosti hafa fengið einskonar stað-
festingu hjá þeim hugsuðum 20. aldar, sem taldir eru eftirmenn
Kierkegaards að mörgu leyti - hinum svonefndu „existensheim-
spekingum“ eða tilvistarspekingum. Femur en að ganga út frá
kristnum forsendum vilja þeir losa heimspekina undan því sem þeir
líta á sem leifar af guðfræði, og skilja þannig heiminn ekki sem „ens
creatum" eða skapaðan eftir hugmynd og manninn ekki sem veru
er hefur neinn fyrirfram tilgang, eðli eða hlutverk. Og þótt þeim sé
tamt að nota hugtök sem Kirkegaard beitti til að útskýra kristin-
dóminn eða tengdi við mannlega synd og endurlausn, svo sem „fjar-
stæðan“, „hið fáránlega“ og „angistin“, þá hafa þau breytt um
merkingu og lýsa stöðu mannsins í heimi sem er orðinn gjörsam-
lega innihaldslaus og framandlegur. Sjálfsval hins einstaka felst
ekki í því að taka á sig af fullri ábyrgð það sem mönnum er ætlað
af Guði, heldur lýsir þeirri kvöð að skapa líf sitt í fullkominni ein-
angrun og án nokkurra leiðarvísa. Þannig má segja að það sem
Hegel kallaði „hina vansælu vitund“ og „firringu" hafi komið fram
í geigvænlegri mynd á okkar öld en nokkru sinni fyrr.
A blómatíma heimspekinnar í Grikklandi dró Platon upp skáld-
lega mynd af stöðu mannsins í heiminum sem mörgum er kunn, en
það er myndin af hellisbúunum sem sitja hlekkjaðir undir hellis-