Skírnir - 01.09.1987, Blaðsíða 194

400
SVEINN EINARSSON
SKÍRNIR
eins og segir í inngangslýsingu, og Gunnar, 38 ára gamall drykkfelldur
verkamaður, sem tengist fjölskyldinni á þann hátt, að hann er ástmaður
Láru, móðurinnar; hún virðist hafa tiihneigingu til að taka að sér ístöðu-
lausa menn og „bjarga“ þeim. Brátt kynnumst við Láru sjálfri og hún er
ólík Gunnari, dugleg, vinnusöm, hagsýn og jarðbundin. Lára hefur barist
áfram sem einstæð móðir með börnin sín þrjú, ákveðin í að láta allt blessast,
bóndinn farinn burt og dáinn, og eftir langa einveru Láru ná þau Gunnar
saman með því sem „þau gera á næturnar“. Synirnir tveir, bræður Oldu
birtast brátt, og frá fyrstu nótu er skýrt á kveðið, hversu ólíkir þeir eru:
Hörður fíngerður, næmur eins og Alda, listamannslega viðkvæmur, þau
eru börn föðurins; Reynir aftur á móti er kröftuglega byggður, stendur
verkfallsvakt, er „á jörðinni" eins og móðirin, hann er hennar sonur og hún
vill hann verði skipstjóri. Loks er Guðný, húseigandinn, sem ekki er af
þessari fjölskyldu, en tengist henni á þann hátt, að hún hefur nánast tekið
hana að sér til að hafa eitthvað að lifa fyrir í ellinni. Guðný er ekkja og barn-
laus og hefur séð betri daga fjárhagslega.
Allar þessar persónur eru dregnar skýrum og lifandi dráttum, og lesandi
eða áhorfandi er fljótur að kynnast þeim - jafnvel svo, að í sumum tilvikum
kysi maður að þurfa meira að hafa fyrir því að ráða í skaphöfn þeirra;
dæmi: Hörður.
Það er snjallt bragð hjá Birgi að láta okkur kynnast Öldu og Gunnari
fyrst. Hlutverk þeirra í leiknum eru skýrt mótuð og fela í sér andstæðurnar
í þema verksins - dagur bræði - dagur vonar. Hvorki Alda né Gunnar
breytast að ráði fram eftir leiknum, þau verða nánast tákngervingar, uns
umskiptin miklu koma undir lokin og gegnum hið illa hlotnast Öldu náð-
argáfa lífsins. Með öðrum leshætti má finna aðra póla í verkinu, andstæð-
urnar í fari bræðranna eru til dæmis lengi augljósar, þó að undir lokin verði
að fara að lesa í þá upp á nýtt. Og þá ekki síður, ef móðurinni er stillt upp
gegn föðurnum, sem í allri gerandi verksins er ein aðalpersónan, þó að hann
af eðlilegum ástæðum birtist hvergi á sviðinu. Þau hjón eru þær andstæður,
sem skaphöfn og lífsskoðanir annarra persóna í verkinu fá ljós af. Faðirinn
verður tákn samfélagslegs ábyrgðarleysis listamanns, sem líkt og sértrú-
armaðurinn er svo heppinn að hafa beina símalínu til almættisins af því
hann er útvalinn; úr þeim fílabeinsturni getur fæðst gagnsleysi eigin upp-
dráttarsýki (dæmi Harðar) eða geðveiki (listrænt frjó þó, dæmi Öldu).
Reynir aftur á móti leitar fanga í lífinu í kringum sig, þeirri lífsbaráttu, sem
móðir hans tekur fullan þátt í, og umbreytir safa og seltu jarðar í blek sitt.
Börnin þrjú eru með öðrum orðum hneigð fyrir listir, hvert á sinn mát-
ann kannski, en glíma þó öll við orðsins list, og það gerir þessa fjölskyldu
óvenjulega og skilur hana frá þorra verkamannafjölskyldna þess tíma, þeg-
ar leikurinn gerist. Ekki þannig að skilja að andlegt líf verkamannafjöl-
skyldna sé eitthvað frábrugðið andlegu lífi annarra fjölskyldna, ætli það sé
ekki upp og ofan í öllum stéttum? En hér berst talið hins vegar aftur og aft-
ur að listsköpun, hugarheimurinn snýst um ritsmíðar, og það gerir sögu