Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1997, Side 52

Smábrot úr sögu Skálholts
virðast í engu standa að baki sambærilegum skólum suður í álfu. Þangað
má rekja rætur íslenzkrar miðaldamenningar.
Gissur tók við biskupsdómi af fóður sínum og hétu menn að búa betur að
honum en foður hans. Honum tókst að bæta stöðu kirkjunnar, ekki sízt er
tíund var komið á árið 1096. Gissur gaf íslenzku kirkjunni Skálholt til
eignar, enda skyldi þar vera biskupssetur, meðan kristni héldist í landi.
Er Skálholt varð fast biskupssetur, báðu Norðlendingar um eigin
biskup og varð Gissur biskup við bón þeirra, þótt það skerti biskupsdæmi
hans. Þeir feðgar, ísleifur og Gissur, voru því einir Skálholtsbiskupa
biskupar yfir öllu íslandi.
Með auknum áhrifum kirkjunnar, jókst mikilvægi Skálholts, sem í
margar aldir var mesta stórbýli landsins og andleg miðstöð. Það fékk
miðlæga stöðu í íslenzkri kristni. Hingað sótti fjöldi fólks á sérstökum
hátíðum kirkjunnar og héðan bárust sterk trúaráhrif út um landið.
Hér var raunverulega höfuðstaður Islands nema þær tvær vikur á ári,
er Alþingi var að störfum á Þingvöllum.
Hér myndaðist fljótlega vísir að eina þéttbýli landsins, en 2-300 manns
dvöldu hér á vetrum. Og Skálholtsbiskupar, er staðinn sátu, voru lengst
af í hópi valdamestu höfðingja landsins.
I Skálholti reis miklu stærri kirkja en sú, sem nú stendur. Mun hún
hafa verið með stærstu timburkirkjum, enda byggðu aðrar þjóðir kirkjur
yfirleitt úr steini.
Islenzka kirkjan var framan af allsjálfstæð, en eftir að erkistóll reis í
Niðarósi 1153/4, jukust áhrif páfa hérlendis. Ófriðlegt var á 13. öld, er
höfðingjar börðust um völdin. Utlendir menn voru í fyrsta sinn settir á
báða biskupsstólana, enda átti kirkjan mikinn þátt í að friða landið, er
gekk Noregskonungi á hönd 1262/4.
Kirkjunni hnignaði með auknum erlendum afskiptum, er embætti gengu
kaupum og sölum. Utlendir menn sátu á báðum stólunum um alllangt
skeið og sumir þeirra komu aldrei til landsins.
Á 15. öld fór aftur að rofa til og íslenzkir menn settust að nýju í
Skálholt. Áhrif kirkjunnar fóru vaxandi á ný.
Siðbreytingin á íslandi átti upptök í Skálholti. Seinasti katólski
biskupinn þar, Ögmundur Pálsson, var með valdamestu mönnum á
Islandi fyrr og síðar. Vegna borgarastyrjaldar í Danmörku var biskup-
unum falin innheimta konungstekna af íslandi. Ögmundi biskupi var því
þörf aukinnar aðstoðar og réð hann allmarga menntaða menn sér til
aðstoðar.
Tveir þessara manna höfðu snúizt til fylgis við Lúther erlendis og unnu
fleiri til fylgis við sig. Annar þeirra, Oddur Gottskálksson, sneri
Matteusarguðspjalli á íslenzku í fjósinu í Skálholti.
50