Tímarit um menntarannsóknir - 01.06.2012, Blaðsíða 115

115
Viðhorf tveggja leikskólakennara og aðferðir við valdeflingu leikskólabarna
sem engan þátt í ákvörðunum, óháð hug-
myndafræði leikskólanna. Nýleg úttekt á
vegum mennta- og menningarmálaráðu-
neytisins á leikskóla styður niðurstöður
Önnu Magneu, en þar segir: „Börnunum
virðist líða vel en taka ekki nægan þátt í
ákvörðunum“ (Árný Elíasdóttir og Kristín
Björk Jóhannsdóttir, 2011, bls. 5). Jóhanna
Einarsdóttir (2011) telur að aukin áhersla
á rétt barna til að tjá skoðanir sínar og
hafa áhrif á umhverfi sitt, eins og kveðið
er á um í Barnasáttmála SÞ (1989), „gæti
haft áhrif á starfshætti í leikskólum“, t.d.
dregið úr aðgreiningu leiks og náms (Jó-
hanna Einarsdóttir (2011, bls. 14). Þessi
umfjöllun gefur tilefni til frekari skoðunar
á starfsháttum í leikskóla sem byggist á
hugtakinu valdeflingu, en um það fjallar
rannsóknin sem hér er kynnt.
Kenningarlegur grunnur
rannsóknarinnar
Viðmið þessarar rannsóknar er það að
viðhorf einstaklinga, og þar með kenn-
ara, sé meginmótunarþáttur í starfi þeirra
(Dahlberg o.fl., 2007; Ekholm og Hedin,
1993; Jordan, 2004; Katrín Friðriksdóttir
og Sigrún Aðalbjarnardóttir, 2002; Sigrún
Aðalbjarnardóttir, 2007). Kenningarlegur
grunnur rannsóknarinnar er eignunar-
kenning (e. attribution theory) Heiders
(1988), en samkvæmt henni ræðst breytni
fólks einkum af hugmyndum þess um þá
eiginleika sem það telur sig búa yfir og
skýringum sem það gefur á eigin atferli.
Eignunarkenningin er skyld hughyggju
um sjálfið, en samkvæmt henni eru sjálfið
og sjálfshugmyndirnar eitt og hið sama,
eða safn hugmynda okkar um það hver
við sjálf erum.
Heider (1988) taldi, eins og fyrr segir,
að fólk beitti viðhorfum sínum frekar en
kaldri rökhyggju sem viðmiðum við að
skilja og túlka umhverfi sitt. Fólk flokki
fyrirbæri til að skilja, hafa stjórn á og spá
fyrir um umhverfi sitt; að lokum verði
skýringarnar að væntingum og viðhorfum
sem einstaklingurinn notar sem viðmið til
að skilja, skýra og segja fyrir um atburði.
Þannig móta fyrirfram gefnar hugmyndir
persónu P um ferli F að verulegu leyti
skilning P á F og þær orsakaskýringar
sem P gefur á F eftir á (af hverju eitthvað
gerðist eða gerðist ekki) eða fyrirfram (af
hverju eitthvað muni líklega gerast eða
ekki gerast). Dæmi: „það gekk mjög vel,
ég er flink í vettvangsferðum“ eða „það
gekk mjög vel, börnin elska að fara í vett-
vangsferðir“ eða „það gekk mjög vel, ég
undirbjó ferðina vel“.
Í þessari grein er horft til ákveðinna
þátta gagnrýninnar kenningar (e. critical
theory), sérstaklega kenningar Habermas
(1996, 2007). Gagnrýnin kenning mótaðist
í svokölluðum Frankfurtskóla sem varð
til í Þýskalandi á þriðja áratug 20. aldar
þegar fræðimenn eins og Max Horkheim-
er, Theodor Adorno og Herbert Marcuse
gagnrýndu tæknihyggju þess tíma; að
innan tæknihyggju væri hugsun og stærð-
fræði blandað saman, allt sett upp í tölur
og kerfi, ofuráhersla væri á hið mælanlega
og sneitt hjá tilfinningum og menningu
fólks.
Hér er stuðst við skilgreiningu Ziehe
á hugtakinu afturblik (e. reflexivity), að
einstaklingur upplifi aukna möguleika til