Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Side 11

TMM 2014 · 2 11
Skúli Skúlason
Að hafa tilfinningu fyrir
náttúrunni í vísindum
Ef til vill mun maðurinn aldrei þroskast svo að hann öðlist heildarsýn á Móður Jörð en
hann getur sannarlega komist nær því marki. Til þess þarf hann ekki að leggja mikið
á sig en hann þarf bæði að vita hver hann er og vanda sig betur við að lifa (GPÓ).1
við mennirnir sem einstaklingar, samfélög eða þjóðir erum órofa hluti af
náttúrunni, og náttúran í víðum skilningi er veröldin sem við búum í. Til-
vera okkar einkennist og afmarkast af þörfum okkar, skynjunum, hugsunum
og gjörðum. við erum félagsverur og samfélög okkar eru stór og flókin og
hafa mikil áhrif á gang mála á jörðinni. við getum sagt að góð menning
snúist um gott og gefandi líf. Til þess að svo megi verða þurfum við að skilja
stöðu okkar í náttúrunni vegna þess hve við erum háð henni að öllu leyti,
m.a. vegna auðlinda hennar. Samfélög okkar eru sífellt að reyna að koma
sér betur fyrir í náttúrunni. Menntun okkar snýst mikið um náttúruna en
þekkingu á henni öðlumst við öðru fremur með vísindalegum rannsóknum.
Líf mannsins einkennist æ meira af vísindalegri starfsemi, ekki síst
vegna mikillar kerfis- og tæknivæðingar, aukinna samskipta og sam-
gangna. Á sama tíma hafa áhyggjur réttilega aukist af skaðlegum áhrifum af
mannavöldum á náttúruna, þar sem tillitsleysi og græðgi hafa ráðið för og
haldist í hendur við iðnvæðingu síðustu 200 ára. Þetta hefur gjarnan tengst
óvarkárri beitingu vísindalegrar þekkingar. Þessu hefur fylgt sú hugmynda-
fræði að maðurinn sé náttúrunni æðri og að markmið hans sé að leggja hana
undir sig og stjórna henni. Andstæðingar þeirrar hugsunar hafa bent á að
lítið vit sé í slíkri valdbeitingu, staðreyndin sé sú að ef við hugsum skýrt og
veltum fyrir okkur stöðu okkar í náttúrunni komumst við fljótt að því að
vald okkar gagnvart náttúrunni er afskaplega takmarkað. við búum í heimi
sem er afar flókinn og við vitum í raun mjög lítið um. veruleiki mannsins er
agnarsmár og afmarkaður í risastórum alheimi sem við skynjum og skiljum
einungis lítið brot af. vitneskja okkar er jafnframt þess eðlis að við gerum
okkur grein fyrir að sumt í náttúrunni a.m.k. verður að hafa sinn gang án
beinna afskipta mannsins, annars fer illa. Þess vegna er tilveru okkar best
borgið með því að virða þessar staðreyndir, reyna að haga gjörðum okkar