Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 22

U n n u r B i r n a K a r l s d ó t t i r
22 TMM 2014 · 2
til að friða stór svæði á hálendinu. Það er ekki nóg, benti hann á, að friða
stakar náttúruminjar eða afmarkaða staði heldur er það heildin sem skiptir
máli og hann vonaði að mönnum lærðist það á Íslandi áður en það yrði of
seint. Í því sambandi ítrekaði hann þýðingu þess að stofna þjóðgarða til
verndar óbyggðunum því þar sé vistkerfi og náttúrugert landslag einna best
varðveitt. Hann benti í því sambandi, eins og svo margir aðrir á árunum í
kringum 2000, hversu einstætt tækifæri Íslendingar höfðu þá til að stofna
víðlendasta hálendisþjóðgarð í Evrópu norðan vatnajökuls, þar sem nú er
komið Hálslón og fleiri lón og mannvirki og heildarmynd víðernanna rofin.5
Náttúruvernd undir merkjum djúpsærrar umhverfissýnar
Það sem gerir náttúruverndarbaráttu Guðmundar Páls svo djúpsæja er að
hann kennir okkur ekki aðeins svo margt um náttúru landsins heldur beinir
líka sjónum okkar að manninum í tengslum við náttúruna. Hann dregur inn
í umræðuna þá þætti sem skapa samband manns og náttúru sem menn hafa
viljað ógilda sem rök í umræðu um verndargildi náttúru, þ.e. hin svonefndu
huglægu rök eins og þau hafa kallast, og þá oft í þeim gildishlaðna tilgangi
að stilla þeim upp sem órökvísum og þar eð ómarktækum í samanburði
við eitthvað sem menn kalla hlutlæg rök og staðhæfa að séu þar eð skyn-
samleg. Þessu tvennu var ætíð stillt upp af talsmönnum virkjanagerðar í
virkjunardeilum síðustu ára og áratuga sem andstæðum þar sem hið hlut-
læga merkti að hafa skynsemina svokölluðu að leiðarljósi í sambúð manns og
náttúru. Það þýddi ekki að láta stjórnast af tilfinningum til landslags, sögðu
þeir sem studdu og töluðu fyrir virkjanaframkvæmdum.6
Þessa flötu þrætubókarnálgun afbyggði Guðmundur Páll sem haldbær rök
í málinu. Það væri ekki hægt að aðskilja manninn frá tilfinningum, ekki í
tengslum við náttúruna frekar en neitt annað manninum viðkomandi. Eða
eins og hann orðaði það „Tilfinningar gagnvart náttúrunni eru ekki aðeins
eðlilegar og sjálfsagðar. Þær eru dýpstu rök mannsins í sambúð við hana. Í
eðli sínu er tilfinningasambandið ekki ósvipað tengslum barns við móður,
foreldra eða ástvini. Rofni þetta samband hættir maðurinn að vera varkár,
hann fer um land sitt á öðrum forsendum; verður tillitslaus og umhverfinu
varhugaverður eða skaðlegur. Tilfinningasemi gagnvart náttúrunni er dyggð
en ekki löstur. Hún er innbyggð og inngróin nærgætni gagnvart landi og
þjóð.“ Hið sama ætti við um fegurðarskynið, sagði hann. Fegurðarskynið
er sívakandi, ævinlega að meta það sem fyrir augu ber, hvort sem það er
manngert eða náttúrusmíð. Fegurðarskyn er ein kveikjan í nánu sambandi
manns og náttúru. við nálgumst hana, upplifum og metum í gegnum
fegurðarskynið, sem á þann hátt eykur innsýn okkar í náttúruna, fær okkur
til að horfa á hana og taka afstöðu til hennar. Fegurðarskynið knýr okkur
til að horfa eftir fegurð náttúrunnar, af því að við þurfum á henni að halda,