Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Page 56

56 TMM 2014 · 2
Jón Yngvi Jóhannsson
Kynlegar sögur
Skáldsögur, sjálfsævisögur, skáldævisögur
og skáldættarsögur ársins 2013
Georg gamli Brandes æpti heróp við Hafnarháskóla fyrir næstum einni og
hálfri öld sem hefur bergmálað um evrópskar og þó sérstaklega norrænar
bókmenntir síðan. Stundum kröftuglega, stundum hafa menn reynt að
kveða það í kútinn eða hunsa það, en það hefur alltaf verið eins og grunn-
tónn undir bókmenntasköpun og bókmenntalestri, bókmenntalífi í þess
orðs víðasta skilningi: „Líf bókmennta dagsins í dag veltur á því að þær taki
vandamál til umræðu.“
Meðal þeirra vandamála sem brunnu á Brandesi á áttunda áratug 19.
aldar var staða kynjanna. Það er hætt við því að hann myndi ekki kannast
við alla vinkla þeirra mála í dag en þegar litið er yfir íslenska bókaútgáfu
síðasta árs er erfitt annað en að sjá þar áberandi tilhneigingu til að takast á
við einmitt þennan vanda. Á síðasta ári komu út bækur þar sem kyngervi og
kynhlutverk í samtímanum voru krufin til mergjar, í öðrum var farið aftur
í söguna og rýnt í samfélög karla eða hjónabandið og hefðbundin karlhlut-
verk. Auðvitað fjalla allar sögur og næstum allur skáldskapur yfirleitt um
kyn á einhvern hátt, en það er engu að síður sterk tilfinning undirritaðs að
síðasta bókmenntaár hafi verið árið sem kynjaumræðan lagði undir sig bók-
menntirnar í meira mæli en lengi hefur verið raunin.
Svo ég haldi mig aðeins við Brandes, þá var það bjargföst trú hans að bók-
menntir ættu bæði að endurspegla samtíma sinn og leitast við að hafa áhrif á
hann. Einnig þessi angi hugmynda Brandesar hefur fylgt okkur síðan og það
þarf ekki að fylgjast vel með íslenskri samfélagsumræðu, hvar sem hana er að
finna, til að sjá að fátt er eldfimara í samtímanum en umræða um jafnrétti,
femínisma og stöðu kynjanna. Að þessu leyti endurspegla margar bækur
síðasta árs svo sannarlega samtímann og í einhverjum þeirra má sjá endur-
nýjaðan vilja til að hafa áhrif á þennan sama samtíma, til að vekja lesendur
til umhugsunar.
Í þessari grein verður horft yfir hluta íslenskrar bókmenntaútgáfu síðasta
árs með kynjagleraugu á nefi, ekki bara vegna þess að sá sem hér ritar tekur
þau sjaldnast niður, heldur einnig af því að sjaldan hefur verið jafn rík
ástæða til. Eins og í svipuðum greinum sem ég hef ritað með hléum síðasta