Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 62

J ó n Yn g v i J ó h a n n s s o n
62 TMM 2014 · 2
ljóst að samband þeirra Gríms hefur ekki alltaf verið jafn náið. Skáldævisögur
hafa oft og tíðum það hlutverk, beint og óbeint, að sýna okkur höfundinn að
baki verkunum, varpa ljósi á höfundarverkið og skýra það út frá sjónarhóli
höfundarins sjálfs. Kisi kemur inn í líf Gríms um það leyti sem fyrsta bók
hennar kemur út en yfirgefur hana sautján árum seinna, árið 2000, um
það leyti sem skáldsagan Þögnin kom út. Hvort, og þá hvernig, eigi að lesa í
fjarveru Kisa síðustu 14 árin, hvort innblásturinn hafi yfirgefið skáldið eða
lesendur snúið við því bakinu, er opin spurning og kannski nokkuð viðkvæm.
Þórunn Erlu- og valdimarsdóttir hefur jöfnum höndum skrifað sagnfræði
og skáldskap allan sinn feril. Hún hefur oft látið reyna á skilin milli þessara
tveggja greina og beitt meðulum skáldskaparins í sagnfræðiverkum af meiri
dirfsku en flestir kollega hennar. Í Stúlku með maga fer hún hina leiðina
og lætur sagnfræðina hafa áhrif á skáldskapinn. Bókin ber undirtitilinn
„skáldættarsaga“ og innbyggð í hana er heilmikil umfjöllun um söguna,
sögulegt samhengi og heimildir sem þeim standa til boða sem rannsaka for-
tíðina. Sögumaður Stúlku með maga er Erla, móðir Þórunnar, og í sögunni
fylgjum við henni á vit fortíðar ættarinnar þar sem hún gramsar í gömlum
skjölum og bréfum úr stórum skjalaskáp úr járni.
Erla segir sögu ættingja sinna, einkum karlanna, allt aftur á fyrri hluta
nítjándu aldar. Skjalaskápurinn og sögurnar sem hún finnur í honum reynast
lengst af geyma ótrúlega góða endurspeglun hefðbundinnar og nokkuð
stórkarlalegrar sögu. Þetta eru sögur af athafnasemi karla, menntunar þrá,
sköpun og uppbyggingu á meðan lítið spyrst til kvenna. Þær eru í bak-
grunninum, ástkonur, eiginkonur og mæður. Þetta er saga af sannkölluðu
feðraveldi. Þótt samúð sögumanns og söguhöfundar sé einatt með konunum
í fortíðinni eru þær næstum ósýnilegar í frásögninni. Karlarnir eru frekir á
athyglina, athafnasemi þeirra hefur skilið eftir sig fleiri spor í skjalasafninu
en strit kvennanna og við fáum endalausar sögur af afrekum þeirra, brauð-
striti og feilsporum.
Einkum er sá hluti sögunnar sem helgaður er föðurafa Erlu, smiðnum
og þúsundþjalasmiðnum Alexander valentínussyni, langdreginn og endur-
tekningasamur, þar er tínt til hvert hús sem hann smíðar og farið í saumana
á fjárhag hans og framkvæmdum. Í heildarbyggingu sögunnar hefur þessi
smásmygli sinn tilgang. Hún sýnir hvernig fókus Sögunnar með stórum
staf beinist einatt að því sem fært er í bókhald stofnana og fyrirtækja og er
þannig hluti af femínískri gagnrýni sögukonunnar. En því er ekki að leyna
að karlarnir í sögunni skyggja á konurnar lengi vel. Á hinn bóginn verður
sagan ástríðufyllri og tilfinningarnar heitari þegar kemur að konunum og
ekki síst sögu þeirra tveggja hjónabanda sem smám saman verða kjarninn í
frásögninni, annars vegar hjónabands sögukonunnar sjálfrar og hins vegar
foreldra hennar.
Það er umhugsunarvert hversu fáar alvarlegar skáldsögur eftir konur
komu út á síðasta ári. Þótt við bætum við glæpasögum, sem ekki verður