Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Page 84

A r t h u r B j ö r g v i n B o l l a s o n
84 TMM 2014 · 2
(Ísl. þýðing: Guðmundur Finnbogason)
Í þessum orðum Heuslers er tæpt á nokkrum þeirra eiginleika sem erlendir
ferðamenn nefna gjarnan, þegar þeir lýsa hrifningu sinni á ósnortinni
íslenskri náttúru. Skærir og léttir litir, tærleiki loftsins sem gefur mönnum
víða sýn, litauðgi landslagsins, sem er þó fjarri því að stinga í augu, silfruð
birtan og svalur roðinn á jökulhvelinu, þegar kemur að sólsetri… „Skein yfir
landi sól á sumarvegi / og silfurbláan Eyjafjallatind / gullrauðum loga glæsti
seint af degi“ segir Jónas í kvæðinu sínu „Gunnarshólma“.
Og fjöllin sem listfræðingurinn John Ruskin kallaði á sínum tíma „hinar
miklu dómkirkjur jarðarinnar“ verða skáldinu Gesti Pálssyni kveikjan að
lítilli hugrenningu um þá nautn sem náttúran veitir. Í sögu Gests um Sigurð
formann er að finna eftirfarandi hugvekju:
Hvergi getur maður eins hjartanlega og eins fullkomlega sökkt sér niður í að njóta
náttúrunnar eins og uppi á fjöllunum. Í byggðinni rekur maður sig alltaf á manna-
verk og mannabýli, og það ekki trútt um stundum, að manni finnist þess konar
smásmíði hálft um hálft eins og einhvers konar blettir á náttúrunnar stóru bók, eins
og náttúran væri hreinni og svipmeiri, ef þau væru ekki. Allt öðru máli er að gegna
uppi á fjöllunum. Þar er ekkert sem dregur úr mikilfengleik náttúrunnar. Hvergi er
sumarkyrrðin á næturþeli eins þögul og þar. Stórskorin fjöll og firnindi, endalausir
eyðigeimar, blásin holt og hæðir, allt stendur dauðakyrrt og steinþegjandi í sinni
hrikadýrð; og ekkert minnir á mennina þar uppi nema vegurinn, sem maður fer, en
hann er líka venjulega sannkallað mannaverk.
Enda þótt það sé íslenskur maður sem hér talar leyfi ég mér að fullyrða að
í þessum orðum komi fram nokkurs konar kjarni þess sem erlendir gestir
hrífast af, þegar þeir eru leiddir til fjalla. Stór hluti þeirra erlendu ferða-
manna sem hingað koma eiga uppruna sinn í borgum. Svo vísað sé til þeirrar
reynslu sem ég hef sjálfur orðið fyrir á ferðalögum með erlenda gesti um
hálendi Íslands, þá er þetta einmitt það sem mörgum þeirra kemur í hug,
þegar þeir eru að reyna að skýra hughrifin sem þeir verða fyrir, andspænis
tignarlegri náttúru öræfanna. Hún vekur hjá þeim blendnar og á stundum
torræðar tilfinningar í garð þess manngerða umhverfis, sem þeir sjálfir eru
komnir úr. Þeir hafa á orði að þeim finnist húsin í borgunum, þar sem þeir
eiga sjálfir heima, eins og einhver missmíð, einhver blettur á hinni stóru bók
náttúrunnar. En umfram allt er það þó hin djúpa kyrrð, ólýsanleg þögnin
og hin víða sýn, firnindin sjálf, sem snerta hina erlendu gesti djúpt; og það
svo djúpt að á stundum er eins og þeir taki hamskiptum, eins og sálin fái
hreinlega snöggan þvott af því tagi sem Grikkir kölluðu „kaþarsis“ til forna:
hreinsun sálarinnar og töldu gríska harmleikinn vera færan um að veita
fólki. Ég hef oft orðið vitni að því að erlent fólk taki slíkum hamskiptum, af
því flettist á augabragði allt það roð sem borgarmenningin hefur látið vaxa á
því; allt í einu er eins og þetta fólk komist í beina og óblandna snertingu við