Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Side 103

R i c h a r d Wa g n e r o g g y ð i n g a r
TMM 2014 · 2 103
hvergi sjái þess stað allt þetta tímabil að neinn hafi litið svo á að finna megi
svo mikið sem örlítinn vott af gyðingaandúð í óperum Wagners.
við hljótum því að álykta að þetta hafi allt hafizt með véfrétt Adornos:
„allir sem eru útskúfaðir í verkum Wagners eru gyðingaskopstælingar.“
Það er varla orðum aukið að segja að höfundar og fræðimenn hafi kastað
sér yfir þessi orð Adornos eins og hungraðir úlfar og hugsað sér gott til
glóðarinnar, sumir til að gera efnið að sölubókum, aðrir til að nota það í
hugmyndir fyrir fræðilegar greinar. Allt sem út úr þessu kemur á þó eitt
sameiginlegt; það stendur á brauðfótum, af því að orð Adornos standa á
brauðfótum.
Fjöldinn allur af hugverkum hefur sprottið upp úr jarðveginum sem
Adorno plægði í bók sinni um Wagner, og fróðlegt væri að athuga sem
flest þeirra, þó ekki væri nema til að sjá hvernig vinnubrögð þykja boðleg í
þessum fræðum. Örfá dæmi verða þó að nægja. Þau ganga öll út á að sýna
fram á að gyðingahatur birtist í Meistarasöngvurunum í Nürnberg.
Stórhættuleg Maríumynd
Hvers vegna Meistarasöngvararnir hafa orðið að sérstökum skotspæni
þeirra sem eltast við og jafnvel taka laun sín fyrir að finna gyðingahatur
undir hverjum steini er hulin ráðgáta, því að varla virðist nokkur ópera, að
minnsta kosti við fyrstu sýn, vera jafngjörsamlega laus við nokkrar tilvísanir
til gyðinga.
Rifjum upp örfá atriði úr söguþræðinum, rétt til að lesandinn átti sig, en
sleppum fjölmörgu. Beinagrindin er hefðbundin gamanóperusaga, sama
grunnstef og í ótal öðrum óperum (til dæmis Rakaranum í Sevilla eftir
Rossini), um ungan og myndarlegan mann sem verður ástfanginn af ungri
og fallegri stúlku; en hann á sér meðbiðil, eldri, óásjálegan og hlægilegan
karl, og leikfléttan snýst um að snúa þannig á meðbiðilinn að ungi mað-
urinn og unga stúlkan fái að eigast. Riddarinn Walther von Stolzing kemur
til Nürnberg og verður samstundis ástfanginn af Evu, dóttur gullsmiðsins
Pogners. Fyrir dyrum stendur söngkeppni milli meistarasöngvaranna í
Nürnberg, og Pogner hefur ákveðið að gefa sigurvegaranum hönd Evu (að
því gefnu að hún samþykki ráðahaginn þegar þar að kemur). Meistara-
söngvararnir eru félagsskapur iðnaðarmanna sem iðka sönglist og hafa
sett sér flóknar reglur um hvernig söngvar eigi að vera, og enginn fær
inngöngu í hóp þeirra án þess að gangast undir próf. Í þeirra hópi er próf-
dómari, kallaður merkjari [Merker], af því að hann merkir við villurnar
sem umsækjendur gera í prófinu og mega ekki vera fleiri en sjö. Merkjarinn
er borgarritarinn Sixtus Beckmesser, og hann hefur einsett sér að vinna
sjálfur söngkeppnina og hönd Evu. Þegar riddarinn Walther þreytir prófið
til að geta komizt í keppnina grunar Beckmesser hver tilgangur hans er, og
Walther fellur á prófinu. Enginn meistarasöngvaranna kann að meta söng