Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Side 134

Á d r e pa
134 TMM 2014 · 2
ásmegin í kjölfar stríðsins og lagði það
mikilvægan þekkingargrunn að upp-
byggingu atvinnuvega og greiddi götu
breytinga á grunngerð atvinnulífsins sem
urðu á síðari helmingi 20. aldar.
Í aðdraganda stofnunar Atvinnudeild-
arinnar urðu strax miklar deilur um
„skipulag og stefnumótun á sviði vísinda
og rannsókna; um áhrif stjórnmála-
manna á vísindarannsóknir og val verk-
efna, um tengslin milli atvinnulífs og
háskóla og um muninn á grunnrann-
sóknum og hagnýtum rannsóknum“27.
Það varð úr að deildin skyldi verða hluti
af Háskóla Íslands og falla undir háskóla-
ráð hvað varðaði kennslu en atvinnu-
málaráðherra skyldi að öllu öðru leyti
fjalla um málefni deildarinnar á vett-
vangi ríkisstjórnarinnar og skipa sér-
fræðinga hennar til starfa. Lítið reyndi á
kennsluskyldu starfsmanna og háskóla-
ráð varð fljótt ósátt við að deildin skyldi
ekki lúta yfirstjórn háskólans. Þegar
Atvinnudeildinni óx fiskur um hrygg og
þurfti meira húsnæði synjaði háskólaráð
þeirri beiðni þar sem ekki náðist sam-
komulag um að leggja hana undir skól-
ann. Að lokum fór svo að Atvinnudeildin
var lögð niður og til urðu sjálfstæðar
rannsóknastofnanir í þágu atvinnuveg-
anna árið 1965. Þetta var mikið óheilla-
spor eftir á að hyggja og hefur sett mark
sitt á umræður í samskiptum vísinda-
samfélags, stjórnmálamanna og forsvars-
manna atvinnulífs. Ég fæ ekki betur séð
en menn séu enn í dag við sama hey-
garðshornið eins og endurspeglast t.d. í
orðaskaki í fjölmiðlum sem orðið hefur í
kjölfar umræðu um sameiningar
háskóla.28
Það er ekki ofmælt að halda því fram
að velmegun þjóðarinnar byggist á þeirri
þekkingu sem vísindamenn hennar hafa
aflað sér í námi og starfi á umliðnum
áratugum. Ef til vill var ákafinn stund-
um fullmikill og tæknin hafi fengið að
ráða ferðinni áður en vísindin höfðu
fengið tækifæri til þess að leggja mat á
árangurinn. Þannig tókst okkur nánast
að útrýma öllum ólukkans mýrunum
hennar Málfríðar.29 Það varð til þess að
Halldór Laxness greip til varna fyrir vot-
lendið og líkti mýrunum við öndunar-
færi landsins eins og við munum.30
Okkur tókst líka að fiska nánast allan
fiskinn úr sjónum bara af því að tæknin
og kunnáttan var fyrir hendi. En vísindin
kunnu að sjálfsögðu ráð við því. Tekist
hefur að reikna fiskinn aftur í sjóinn og
farið er að endurheimta votlendið eftir
forskrift vistfræðinga.
Og nú hafa ný svið tekið völdin. Þekk-
ingarfyrirtæki hafa haslað sér völl og
sum orðið risastór á íslenskan mæli-
kvarða – Íslensk erfðagreining, Marel,
Össur, vaki, Stjörnu-Oddi, Orf Líftækni,
Saga Medica, Mentor. Þannig mætti lengi
telja – við þekkjum þessi nöfn. Unga
fólkið sækir fram með nýja tækni og
allur heimurinn er leikvöllur þeirra. Nýj-
asta afrekið er QuizUp úr smiðju leikja-
framleiðandans Plain vanilla.31 Fylgir
hann í kjölfar annarra íslenskra leikja-
smiða sem slegið hafa í gegn um heim
allan og þar nægir að nefna EvE Online.
Hverfum nú aftur til 17. júní 1911 á
stofnunarhátíð Háskóla Íslands sem var
haldin í neðrideildarsal Alþingishússins.
Nýráðinn rektor skólans, Björn M. Ólsen
prófessor í íslenskri tungu og menningar-
sögu, nefndi það í vígsluræðu sinni að
hann hefði vonir um að framtíðin yrði
björt fyrir sjálfstæðar vísindarannsóknir
á norðurhjara þótt háskólinn væri lítill
og nýr. Guðmundur Andri Thorsson
hefur leyft okkur að skyggnast inn í hug-
arheim Björns á köldu og dimmu des-
emberkvöldi 1882 í sögu sinni Sæmd og
það er greinilegt að honum hefur orðið
að ósk sinni með stofnun háskólans:
„Hann langar að rannsaka málið. Hann
langar að leggja grunninn að nýrri staf-