Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 135

Á d r e pa
TMM 2014 · 2 135
setningu þar sem yfsilon yrði aflagt og
zetan líka en meira reynt að líkja eftir því
hvernig fólk talar. Það er svo margt sem
þarf að gera – íslensk fræði eru naumast
til enn og hann veit að hann myndi koma
að mestu gagni við að leggja grundvöll-
inn að kenningum sem hægt væri að
kenna við íslenska skólann.“32
Háskóli Íslands varð til við samein-
ingu þriggja embættismannaskóla,
Prestaskólans, Læknaskólans og Laga-
skólans, og um leið var heimspekideild
stofnuð. Skólanum var fyrst og fremst
ætlað að mennta embættismenn en
heimspekideildin hafði nokkra sérstöðu.
Námi þar lauk með svokölluðu meistara-
prófi í íslenskum fræðum, sem gaf engan
sérstakan forgang að störfum hjá ríkinu.
Það ætti því ekki að koma á óvart að
helstu hvatamenn að stofnun vísindafé-
lags Íslendinga og áhrifamenn þar fyrstu
árin hafi verið kennarar við heimspeki-
deildina. Fyrsti forseti félagsins var
þannig Ágúst H. Bjarnason sem jafn-
framt var fyrsti forseti heimspekideildar-
innar. Í forgrunni voru rannsóknir á
íslenskri tungu, bókmenntum, sögu og
þjóðmenningu, orð sem við þorum vart
að nefna, og þar voru á ferð sporgöngu-
menn frumkvöðlanna í þessum fræðum
sem flestir höfðu starfað í Kaupmanna-
höfn. Íslensk fræði báru höfuð og herðar
yfir önnur viðfangsefni langt fram eftir
20. öldinni og eiga enn ríkan sess í huga
okkar. Þrátt fyrir fornan uppruna hefur
þeim samt tekist að fara á stefnumót við
tölvu- og upplýsingatæknina og hefur
það valdið byltingu sem ekki sér fyrir
endann á. Textagreining fornritanna fer
nú t.d. fram í tölvum og fundnar hafa
verið leiðir til þess að fá tölvur til að bæði
tala og skilja íslensku.33
Síðustu áratugi hafa vísindin sótt fram
á öllum sviðum þjóðlífsins. Þau hafa ekki
eingöngu skapað okkur veraldlegan auð
heldur hafa þau átt sinn þátt í því að
skerpa sjálfsmynd okkar sem þjóðar og
gera okkur kleift að takast á við breytta
heimsmynd. Ísland er ekki lengur eyland
og íbúarnir ofurseldir óblíðum náttúru-
öflum til lands og sjávar um lífsviður-
væri sitt. Nú skoppum við um í ólgusjó
hagkerfis heimsins og þörfin er aldrei
meiri en einmitt núna fyrir vísindalega
hugsun og öflun nýrrar þekkingar. Þann-
ig og einungis þannig getum við leyst
aðsteðjandi vanda, skapað okkur ný
sóknarfæri, ræktað menninguna og virð-
ingu fyrir því sem við erum og viljum
vera. við þurfum að rækta sérstöðu
okkar og leggja áherslu á rannsóknir þar
sem við höfum forskot eins og í íslensk-
um fræðum og jarðvísindum hvers
konar. Einnig er mikilvægt að grunn-
stoðir þær sem við byggjum lífsviðurværi
okkar á séu byggðar á sterkum fræðileg-
um grunni. En við þurfum ekki síður að
búa yfir þekkingu á fjölmörgum öðrum
sviðum. við þurfum að geta tekið við
alþjóðlegri þekkingu og aðlagað hana
okkar aðstæðum en ekki síður verið
virkir þátttakendur í hinu alþjóðlega vís-
indasamfélagi og lagt þar gott til mál-
anna. Í þessum dúr birtist ánægjuleg fyr-
irsögn í Fréttablaðinu laugardaginn 23.
nóvember síðast liðinn: Íslensk uppgötv-
un gæti unnið á hungursneyð á heims-
vísu. Í fréttinni var sagt frá því að ungur
íslenskur vísindamaður og samstarfsfólk
hans teldu sig hafa fundið aðferð til þess
að búa til nituráburð með einfaldari
hætti en áður hefur þekkst. Með nýtingu
hennar mætti bæði auka fæðuöryggi í
heiminum og draga úr mengun.34
En eru vísindin óskeikul? Margir efast
um að þau geti leyst allan vanda og upp
spretta spámenn sem afneita vísindalegri
þekkingu og bjóða töfralausnir á silfur-
fati. Allt of margir falla fyrir gylliboðum
þeirra þrátt fyrir góða menntun og skýr-
an huga. vissulega er vísindaleg þekking
aldrei endanleg. Hún er í sífelldri endur-