Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Page 138

138 TMM 2014 · 2
Maríanna Clara Lúthersdóttir
„Heyrirðu í mér?“
vigdís Grímsdóttir: Dísusaga. JPv 2013
Dísusaga eftir vigdísi Grímsdóttur er
óvenjuleg bók. Nú mætti reyndar segja
það um margar sögur vigdísar en Dísu-
saga sker sig þó frá höfundarverki henn-
ar – ekki síst fyrir þær sakir að segja má
að höfundurinn sé annar en hinna bók-
anna sem hún er skrifuð fyrir. Þótt
Dísusaga sé flokkuð með skáldsögum þá
hefur vigdís ekki dregið dul á að hér
leyfir hún öðru sjálfi sínu að hafa orðið
og rekja atburði bæði úr fortíð hennar
og nútíð. Sjálfið Gríms verður til þegar
Dísu er nauðgað tíu ára gamalli. Þá
kemur Gríms til sögunnar sem bjarg-
vættur – hún bjargar Dísu út úr skelfi-
legum aðstæðum en hún fer ekki aftur
og á einhverjum tímapunkti hættir hún
að vera bjargvættur og verður kúgari.
Bókin er ekki um nauðgunina heldur
afleiðingar hennar – þau rúmlega fimm-
tíu ár sem fylgja í kjölfarið og endalausa
baráttu Dísu og Gríms um lífið og um
orðið – þar sem Gríms er kona þöggun-
ar en Dísa barn sannleikans.
Strax í upphafi bókar kemur í ljós að
Gríms, sem hefur haldið um pennann
undanfarna áratugi, ætlar að víkja um
stundarsakir fyrir Dísu sem fær að
skrifa sína fyrstu (og mögulega síðustu)
bók. Þær gera með sér nákvæman
samning sem felur í sér að Dísa fái tæpa
tvo mánuði til verksins og Gríms má
ekki grípa inn í nema til að koma með
athugasemdir ef henni finnst Dísa vera
komin of langt frá sannleikanum. Það
verður fljótlega ljóst að Gríms mun ekki
halda sér til hlés svo frá upphafi verður
þetta barátta milli þessara tveggja
radda. Dísa ber Gríms hörðum sökum
en Gríms verst með kjafti og klóm og
þótt Dísa sé að mörgu leyti hetja þessar-
ar sögu þar sem hennar er upprisan og
lífið þá öðlast Gríms líka samúð lesand-
ans. Dísa getur verið grimm og það er
erfitt að horfa upp á þá útreið sem
Gríms fær – lesandanum finnst hann
þrátt fyrir allt þekkja Gríms – sem hefur
skrifað allar þessar bækur, sem klæðir
sig í svart og virðist vera ósæranleg. Er
þetta ekki sú vigdís Grímsdóttir sem
þjóðin þekkir – mest töff skáldkona sem
Ísland hefur alið? Það tekur á að sjá
Dísu úthrópa hana sem svikara, kúgara
og hræsnara – jafnvel lélega skáldkonu!
Það liðu áratugir áður en Gríms gat
rætt nauðgunina við nokkurn mann en
Dísa telur að atburðurinn hafi haft mun
meiri áhrif á öll hennar skrif en Gríms
hefur viðurkennt: „viltu ekki kannast
við að bækurnar þínar hafa fjallað meira
og minna um okkur tvær, um kúgarann
og hinn kúgaða, um lífið og óttann, um
raddirnar í höfðinu? segi ég. – Ansi held
ég að það sé mikil einföldun, Dísa mín,
segir hún …“ (bls. 131) Eftir þessa grein-
ingu Dísu er ómögulegt annað en að
skoða höfundarverk vigdísar í nýju
ljósi, sjá kúgarann og hinn kúgaða, lífið
og óttann og raddirnar skyndilega sem
rauðan þráð í verkum hennar. Tvær
andstæðar raddir sem þó eru tengdar
órofa böndum koma ítrekað fyrir í
bókum vigdísar, í Þögninni eru það
Linda og amma hennar og nafna sem
takast á, í Stúlkunni í skóginum eru það
Hildur og Guðrún og í Ég heiti Ísbjörg,
ég er ljón hittir Ísbjörg fyrir stúlkuna á
D ó m a r u m b æ k u r