Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 56

56 Gústav Adolf Bergmann Sigurbjörnsson
sjónarhorn algert jaðartilvik. Við sjáum með augum sem hreyfast, sem sitja í höfði
sem getur snúist til allra átta sem er á líkama sem getur fært sig milli staða.21
Þetta samansafn breytilegra sjónarhorna ber mér hlutinn fyrir sjónir. Hluturinn
getur ekki orðið mér sýnilegur sem hlutur nema fyrir þær sakir að hann sjáist frá
mörgum sjónarhornum. Hluturinn birtist mér ekki sem hlutur sem hefur fleiri
víddir – í einhverri skýrri og einfaldri birtingu eins og nokkurskonar ljósmynd –
heldur einmitt í margbreytilegum birtingarmyndum hans. Það er svo að segja í
gegnum hinar margræðu birtingarmyndir sem hluturinn birtist mér sem það sem
hann er.22
Líkaminn í nærmynd
Leib og Körper
Þetta atriði, sem fjallar um það sem Husserl kallar skynsvið (þ. Horizont), hefur
marga umræðufleti, en það er aðeins einn sem ég mun fjalla um hér, sá sem snýr
að líkamleika. Husserl bendir á að þessi margræðni sem er innbyggð inn í skynjun
mína á hlutum í rými hvíli á möguleika mínum á hreyfingu. Hreyfanleiki minn,
en ekki bara hrein skynjun, verður þannig að lykilatriði í upplifun minni á hlut-
veruleikanum. Teningur sem ég held á birtist mér sem hlutur sem hefur aðrar
hliðar einmitt fyrir þær sakir að ég get snúið honum í höndum mér, horn hússins
birtist mér sem eitthvað sem hefur eitthvað handan sín einmitt vegna þess að
með því að ganga fyrir hornið get ég uppfyllt ætlandi mína, og gáð hvað þar er
að finna. Þannig birtist hluturinn mér með tvöfaldri samtengdri röð upplifana.
Annars vegar er það skynjun mín (sjónræn skynjun, snertiskyn o.s.frv.) og hins
vegar samsvarandi sjálfskyn hreyfinganna sem kalla fram téða skynjun. Þannig
birtist mér hin hlið hússins í skynjun samhliða skyni mínu á hreyfingu líkama
míns er ég geng fyrir hornið.23
Hér birtist líkaminn okkur, en þetta er ekki líkaminn séður frá hinu sál-
líkamlega sjónarhorni. Hér birtist líkaminn ekki sem hlutur meðal hluta, heldur
sem lifandi eining og sem grundvöllur meðvitundar minnar.
Líkaminn í þessum skilningi er það sem Husserl kallar Leib, eða hinn lifða
líkama, sem hann stillir upp gegnt Körper, eða hinum hlutgerða líkama. Körper
deilir með hinu enska body margræðni, sem orðið líkami hefur ekki. Körper, líkt
og body, getur nefnilega átt við hluti almennt. Þannig hefur bók, eða bolli eða bíll
Körper, rétt eins og við.
Um Leib gilda hins vegar önnur lögmál. Í greiningu sinni reynir Husserl að
draga fram grundvallarformgerðir í lífi hins lifða líkama, en þær liggja huldar
undir hversdagsleika sínum. Það eru fyrst og fremst þrjú atriði sem greina Leib
frá Körper.
Í fyrsta lagi er það áðurnefndur hreyfanleiki. Leib er vettvangur hreyfanleika
21 James J. Gibson, 1979.
22 Sjá Zahavi, 2003: 13.
23 Husserl, 1989: 61.
Hugur 2015-5.indd 56 5/10/2016 6:45:09 AM