Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 50

50 Gústav Adolf Bergmann Sigurbjörnsson
forskilvitlegu vitund þá virðist heimurinn sem slíkur ekki skipta neinu máli, held-
ur aðeins þau ferli sem er að finna innan vitundarinnar. Sambærilegar fullyrðingar
má finna í ritum víðs vegar á ferli Husserls og einna þekktastar eru eflaust full-
yrðingar hans úr 49. kafla í fyrstu bók Hugmynda að hreinni fyrirbærafræði og fyrir-
bærafræðilegri heimspeki (Ideen zur einer reinen Phänomenologie und phänomeno-
logischen Philosophie) þar sem hann talar um „eyðingu heimsins“ og heiminn sem
fyrirbærafræðilega afganga („phenomenological residuum“ í enskri þýðingu).7
Viðhald tilvitnana eins og þessara, þar sem þær eru mjög gjarnan teknar úr
samhengi við aðra þætti í rannsókn Husserls, í bland við mikla áherslu Husserls
á „hreina meðvitund“ í fyrstu bók Hugmynda, hefur síðan ýtt undir þá hugmynd
að verk Merleau-Pontys séu risastórt stökk frá heimspeki þess fyrrnefnda og að
sá síðarnefndi hafi í raun eingöngu haldið eftir nokkrum lykilþemum frá honum.
Dæmi um slíkt má finna í Heimspekibókinni sem kom út í íslenskri þýðingu árið
2013, en í henni er stuttur kafli um Merleau-Ponty. Í undirkafla sem ber heitið
„Líkams-hugveran“ er til að mynda eftirfarandi sagt um tengsl Merleau-Pontys
og Husserls:
Merleau-Ponty tileinkar sér nálgun Husserls en með mikilvægri undan-
tekningu þó. Þannig þykir honum slæmt að Husserl skuli missa sjónar
af mikilvægasta þættinum í reynslu okkar sem er sú staðreynd að hún er
ekki aðeins hugræns eðlis, heldur einnig líkamleg. Í mikilvægasta verki
sínu, Fyrirbærafræði skynjunarinnar, skoðar Merleau-Ponty þessa hug-
mynd nánar og kemst að þeirri niðurstöðu að hugur og líkami séu ekki
aðskildar einingar – en sú niðurstaða stríðir gegn þeirri löngu heimspeki-
hefð sem Descartes varði.8
Hér eru hugmyndafræðileg tengsl þeirra látin líta út fyrir að vera skýr og skil-
merkileg. Raunin er hins vegar sú að Merleau-Ponty var undir miklum áhrifum
frá Husserl og þá ekki síst frá þeim verkum hans sem ekki voru gefin út fyrr en að
Husserl látnum. Þannig spilar túlkun Merleau-Pontys á annarri bók Hugmynda
veigamikið hlutverk í Fyrirbærafræði skynjunarinnar. Þessi önnur bók Hugmynda
kom hins vegar ekki út fyrr en 1952, sjö árum eftir útgáfu Fyrirbærafræði skynjun-
arinnar, en Merleau-Ponty hafði haft aðgang að handritunum í Husserl-
skjalasafninu í Louvain frá 1939.9
Í annarri bók Hugmynda er að finna helstu heildstæðu greinargerð Husserls um
fyrirbærafræði líkamleika, en áhrifa þeirrar rannsóknar gætir í öllum síðari verk-
um hans, og þá ekki síst í Kartesískum hugleiðingum (Cartesianische Meditationen)
og í Krisis.
7 Husserl, 1983: 109–112. Hér eftir Hugmyndir. Hugmyndir komu út í þremur bókum, en aðeins sú
fyrsta kom út á meðan Husserl lifði.
8 Heimspekibókin, 2013: 275.
9 Zahavi, 2002: 5.
Hugur 2015-5.indd 50 5/10/2016 6:45:07 AM