Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 154

154 Hugur | Ritdómar
þessi skrif gefa innsýn í ástæður Páls fyr-
ir því að bjóða sig fram til rektors Há-
skóla Íslands og hvernig hann leit á hlut-
verk sitt. Meginástæðan fyrir því að hann
bauð sig fram var að hann óttaðist að
Háskóla Íslands yrði skipt upp í sjálf-
stæða skóla en það hefði gert út um það
samfélag og þá einingu sem hann taldi
nauðsynlega til að Háskóli Íslands gæti
þrifist sem eiginlegur háskóli. Um þetta
segir hann m.a.:
... veturinn 1996 til 1997 kom fram
hugmynd sem ég var algjörlega mót-
fallinn af því að ég taldi að hún
myndi bókstaflega splundra Háskóla
Íslands og stórspilla honum sem eig-
inlegu akademísku samfélagi. Hug-
myndin var sú að skipta Háskólan-
um upp í fjóra fjárhagslega sjálfstæða
skóla sem myndu þá óhjákvæmilega
þurfa að berjast innbyrðis um tak-
markað fjármagn frá hinu opinbera
og hugsa hver um sig í stað þess að
vinna markvisst að uppbyggingu
Háskóla Íslands sem einnar heildar
(bls. 28).
Ekki er síður athyglisvert að lesa um
skilning Páls á hlutverki rektors Háskóla
Íslands. Páll fer ekki í neinar grafgötur
með þá skoðun sína að framtíð íslensku
þjóðarinnar velti á góðri menntun – vís-
indum og fræðum – og að þar skipti Há-
skóli Íslands mestu máli sem stærsta og
mikilvægasta einstaka menntastofnun
landsins. Og af þeim sökum taldi Páll að
mikilvægasta hlutverk rektors væri að
koma þjóðinni í skilning um einmitt
þetta.
Rektor á að vera í fylkingarbrjósti
þeirrar baráttu að opna augu al-
mennings í landinu – og þá einnig
stjórnvalda – fyrir þeirri staðreynd að
framtíð hins íslenska þjóðfélags er
undir störfum háskólamanna komin,
ekki síður en fiskveiðum og öðrum
atvinnugreinum (bls. 192).
Pælingarnar í Háskólapælingum
Ég ræddi nokkuð oft um háskóla, stöðu
þeirra og áskoranir við Pál síðustu árin
sem hann lifði. Hann hafði líka sent mér
nokkrar greinar sem hann hafði skrifað
og það sem ég sjálfur hafði hugsað um
efnið var undir áhrifum frá honum, ef
ekki beinlínis bergmál af hans eigin pæl-
ingum. Af þessum sökum var ég ekki viss
um að ég myndi finna margt nýtt í Há-
skólapælingum. En sannleikurinn er sá, að
bókin birti mér meiri dýpt og gagnrýnni
greiningu á stöðu og eðli háskóla en ég
hafði áttað mig á að væri að finna í skrif-
um Páls. Líklega er stærsti kostur þessar-
ar bókar sá að í henni beitir Páll agaðri
heimspekilegri hugsun á veruleika sem
hann þekkir feikilega vel.
Erindin og ræðurnar eru líka áhuga-
verð. Þau eru, eðli málsins samkvæmt,
ekki jafn heimspekilega áhugaverð,
en þau birta sýn Páls á hlutverk fræði-
mannsins – og þá einkum rektors sem
talsmanns samfélags fræðimanna – í
hinu víðara samfélagi. Af bókum Páls
er Háskólapælingar líklega sú sem á hvað
brýnast erindi við allt háskólafólk og aðra
sem vilja helga sig fræðum og vísindum.
Ólafur Páll Jónsson
Hugur 2015-5.indd 154 5/10/2016 6:45:41 AM