Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 138

138 Nanna Hlín Halldórsdóttir
held að margar manneskjur séu svo hræddar við uppnám, hræddar sjálfar
við að komast í uppnám, hræddar við að hafa manninn við hliðina á sér í
uppnámi, að þær forðist slíkar samræður. Þess vegna er höfuðáhersla lögð
á að við skulum vera vinir hérna, ekki verða of æst, ekki vera reið og að
við hljótum að geta gert gott úr þessu. – Ég held að það sé ákveðin hætta
við samræðuna að hún sé mistúlkuð á þennan hátt.72
Í þessum orðum lýsir Brynhildur í raun líkamleika gagnrýninnar hugsunar sem
oft fær ekki nægjanlega umfjöllun þegar hugað er að gagnrýni. Maður finnur að
hugmyndir og tilfinningar skapa alls kyns gleði, sársauka og upplifanir í öllum
líkamanum. Það tekur á að hrista upp í heimsmyndinni.
Hvernig má skapa rými þar sem næði fæst til að takast á við sjálfa sig og sína
kenndu hugsun eða jafnvel fordóma? Vilji maður stunda gagnrýni á borð við
þá sem ég hef verið að lýsa hér þá verður maður að sætta sig við takmarkanir
eigin sjálfsskilnings og sjálfsþekkingar. Kannski er hægt að segja að við fórnum
ákveðnu þekkingar(venju)öryggi fyrir margbreytilegri tilvistarmöguleika og að
eiga þess kost að móta og skoða okkar eigið sjálf. Að henda út hugmynd um
sjálfan sig og horfast í augu við takmarkanir þekkingar sinnar og hversu skilyrt
hún er af fyrirfram gefnum þekkingarramma er að stofna sinni félagslegu tilvist
í hættu. Sé því eitthvað sértækt við umræðu um gagnrýni og hvernig megi stuðla
að gagnrýnu hugarfari er einna mikilvægast að huga að öruggu rými fyrir þau sem
eru að takast á við nýjar hugmyndir um sjálf sig, samfélagið og heiminn. Það felst
ávallt einhver áhætta í því að skoða þekkingarrammann á slíkan gagnrýnan hátt,
rammann sem gerir tilveru okkar aðgengilega, og sjá glufurnar í rammanum til
þess að opna fyrir nýjar leiðir til þess að vera.
Ef við stundum sjálfsmótun í andófi eða óhlýðni við lögmál þekkingarrammans
þá opnast möguleikinn á að létta af sér oki rammans en á sama tíma að stofna
tilvist sinni sem sjálfsveru í hættu, vera í verufræðilega óöruggri stöðu. En þá
gefst sá möguleiki að spyrja upp á nýtt: Hvaða líf er það sem hefur gildi í hvers
kyns aðstæðum? Að glíma við siðferðislegar spurningar sem neyða okkur til að
sleppa því að fella dóm, hafa skoðun, og takast í staðinn á við þessa áhættusömu
gagnrýnu iðju sem hér hefur verið lýst.73
Lokaorð
Við búum svo vel í dag að hugað hefur verið að gagnrýni í íslensku fræðasamfé-
lagi í hartnær fjörutíu ár og sú hefð tók stakkaskiptum við efnahagshrunið. Engu
að síður virðist hún að einhverju leyti hafa gerst í fræðilegu tómarúmi heimspek-
innar þegar auðveldlega hefði verið hægt að skoða hana bæði þverfaglega innan
fræðaheimsins og í frekara sambandi við hvernig megi iðka hana tilfinningalega,
til dæmis í skólakerfinu. Markmið þessarar greinar hefur verið að koma með nýja
72 Róbert Jack, Hreinn Pálsson, Brynhildur Sigurðardóttir, 2010: 27–28.
73 Butler, 2002: 221
Hugur 2015-5.indd 138 5/10/2016 6:45:35 AM