Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 145

Frammi fyrir lífinu og dauðanum 145
anir eftir minni. Það gerir hann ekki. Yfirleitt er hann einfaldlega ekki upptekinn
af því að eltast við að upplýsa okkur sérstaklega í neðanmálsgreinum. Þetta kemur
yfirleitt ekki beint að sök, þótt hann setji stundum fram fullyrðingar sem maður
vildi gjarnan fá að vita hvar er fjallað betur um. Dæmi eru þegar hann segir í
formála að sagan sé full af dæmum um að heimspekingar séu athafnafólk (7)
eða þegar hann segir síðar að hugmyndaheimur Grikkja eigi sér djúpar rætur í
menningarheimum Egypta, Persa og Indverja (43).
Næsta grein í bókinni er „Hvað er heimspekikennsla?“ þar sem Páll tekur upp
þráðinn frá greininni „Sjálfsblekkingar kennarans“.2 Tilgátan sem Páll setur
fram í upphafi greinarinnar rímar líka vel við þessa eldri grein,3 en hún er sú að
sá sem vilji læra að kenna fólki heimspeki þurfi umfram allt að vera sjálfur að læra
heimspeki (37). Rökin eru þau að fólk læri með því að líkja eftir öðrum og því
þurfi heimspekingurinn að vera fyrirmynd í kennslu sinni (37–39).
Þessi hugmynd er reyndar afar áhugaverð fyrir þá sem voru nemendur Páls,
en sjálfur hafði ég líklega engan kennara sem var betri í því en Páll að hugsa á
staðnum með nemendum sínum. Að þessu leyti færði hann okkur inn í hugsunina
sjálfa á staðnum í stað þess að lýsa henni einungis.
Þessu tengt setur Páll upp í lok greinarinnar áhugaverðan samkvæmisleik fyrir
heimspekikennara þar sem þeir eiga að huga að því hverjum þeir líkist mest í
kennslu sinni, Sókratesi, Platoni eða Aristótelesi. Þetta finnst mér skemmtilegt
og gagnlegt, en sjálfan tel ég mig líkastan Sókratesi, þótt mig langi að vera líkari
Platoni. Þegar ég kenni eins og Aristóteles, finnst mér hins vegar eins og ég sé að
feika það. Ekki er ólíklegt að viðleitni mín sé hér undir áhrifum frá Páli.
En það er ýmislegt fleira áhugavert í þessari grein um heimspekikennslu. Til
dæmis segir Páll okkur hér að hann telji heimspeki snúast um „eitt og aðeins eitt:
að hugtaka heiminn, hinn sundraða veruleika í heild sinni“ (39). Þetta er ekki
nýlunda í heimspeki Páls,4 en þó ber að nefna að þetta viðhorf um að heimspeki
miði að því að skilja hlutina í heild er eitt sterkasta þema bókarinnar. Það má
finna í einhverri mynd í öllum sex greinum bókarinnar þar sem Páll lýsir sinni
eigin heimspeki og auk þess í viðtalinu aftast (23, 39, 49, 71, 80, 205, 213).
Þessu þema fylgir annað þema eins og skugginn, sem einnig er gamalt,5 en
það er það viðhorf að heimspekingur sækist eftir skilningi sem liggur aldrei al-
gerlega fyrir (35, 42, 61, 63, 189, 203, 214). Heimspekiiðkun Páls lifir þannig stöðugt
í togstreitu á milli viljans til að hugsa heiminn í heild og þess viðhorfs að þessi
heildarskilningur liggi aldrei fyrir. Þetta kann að skýra hversu leitandi heimspeki
Páls er iðulega, en hann tekst gjarnan á við sömu viðfangsefnin með nýjum hætti,
samanber þessa grein um heimspekikennslu. Annað áhugavert dæmi er hugmynd
Páls um þrískiptingu heimsins, en áður en hann sættist á síðustu útgáfuna setti
hann fram nokkrar myndir af henni.6 Og eins og við munum sjá hér á eftir reynir
2 Páll Skúlason 1989: 127–137.
3 Sama rit: 131.
4 Sjá Páll Skúlason 1998: 29.
5 Sbr. Páll Skúlason 1995: 38.
6 Sjá Róbert Jack 2014: 66–69.
Hugur 2015-5.indd 145 5/10/2016 6:45:37 AM