Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 144

144 Róbert Jack
Að iðka heimspeki
Snúum okkur þá að fimm fyrstu greinunum í bókinni þar sem fjallað er um heim-
spekiiðkunina sjálfa og hvað í því felst að vera heimspekingur. Hér get ég ekki
greint neina sérstaka stefnubreytingu hjá Páli í samanburði við fyrri skrif hans um
efnið. Það er þó vert að skoða helstu leiðarstefin í greinunum fimm, en þær virðast
mér í aðalatriðum samhljóma.
Fyrsta greinin í bókinni, „Hvers vegna heimspeki?“, fjallar um hvernig nýta
megi heimspeki til að hugsa um og botna betur í viðfangsefnum lífsins. Sem slík
er hún ágæt hugvekja, ekki síst fyrir ungt fólk, enda talar Páll hér til mennta-
skólanema á Akureyri. Hann segist einnig hafa tekið trú á heimspeki í þeim skóla.
Orðalagið „taka trú“ er áhugavert, en það er ekkert einsdæmi í bókinni. Trúarleg
afstaða Páls til heimspeki er víða látin í ljós (17, 18, 37, 49, 71). Annað orðalag sem
endurspeglar þennan sama hugsunarhátt er þegar Páll segir að heimspekin hafi
„þá köllun að frelsa hugsun sem flestra undan oki fordóma og hugmyndafræði“
(34) og síðar segir Páll að við heimspekingar höfum köllun (64).
Nákvæmlega hvernig Páll hugsar þessa trúarlegu afstöðu skal ósagt látið en
það gefur okkur þó til kynna að hann sjái heimspekina sem meira en líflausa
fræðigrein. Reynar talar hann á fleiri en einum stað um persónulegt ævintýri (26,
78) og síðar segir hann að heimspeki sé bæði fræðigrein og persónuleg viðleitni
eða lífsmáti (79). Heimspekiástundun Páls hefur að gera með grundvallarafstöðu
hans til lífsins, enda talar hann í „Hvers vegna heimspeki?“ um að heimspeki sé
ákveðinn hugsunarháttur sem við þurfum að tileinka okkur til að sinna þeim
verkefnum sem mestu skipti (17).
Hér er því um að ræða vissa siðferðilega afstöðu sem tengist köllun heimspek-
innar og segja má að hafi mótað mjög þær kynslóðir heimspekinga sem Páll tók
þátt í að mennta á Íslandi. En íslenskir heimspekingar eru upp til hópa meðvit-
aðir um, ef ekki þjakaðir af, þeirri viðleitni að breiða út boðskap heimspekinnar.
Sjálfur er ég þar ekki undanskilinn.
Í tengslum við þetta á Páll í baráttu við mann hversdagsins um að koma köllun
sinni til skila. Áhugavert er að í þessu efni er lítill munur á þessari fyrstu grein
bókarinnar frá árinu 2007 og viðtalinu frá 1985 sem er eins og varnarræða heim-
spekings gagnvart hversdagsmennskunni. Í sögulegu samhengi er Páll hér vissu-
lega í góðum félagsskap heimspekinga þar sem Sókrates er í broddi fylkingar.
Hinni persónulegu afstöðu fylgir einnig það einkenni á heimspeki Páls að
hugmyndirnar sem Páll fæst við koma í vissum skilningi á eftir notkun þessara
sömu hugmynda. Þannig er Páll ekki bestur í að lýsa nákvæmlega hugsun annarra
heimspekinga, því hann er of upptekinn af því að fást við inntakið í hugmyndum
þeirra. Köllun heimspekinnar krefst þess fyrst og fremst að inntak hugmyndar sé
tekið alvarlega, minna skiptir að útlista allt í smáatriðum.
Önnur leið til að lýsa þessu er að segja að Páll sé minna fræðilegur en margir.
Þannig má nefna að hann er áhugalausari um tilvísanir en flest starfssystkini hans.
Þetta einkenni er einnig greinilegt í Hugsunin stjórnar heiminum. Þar með er ég
ekki að halda því fram að þetta skorti fyllilega eða að Páll skrifi út beinar tilvitn-
Hugur 2015-5.indd 144 5/10/2016 6:45:37 AM