Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 161

Um ævir og siði heimspekinganna eða „fyrirheit um ónumið land“? 161
frásögn. Sú túlkun öðlast enn meira vægi
í ljósi inngangskaflans sem rekur söguna
frá miðöldum og fram á miðja tuttugustu
öld. Hin samtímasögulega framvinda, frá
upphafsárum námsbrautar í heimspeki
við Háskóla Íslands til dagsins í dag, er
auk þess undirbyggð með byggingu rits-
ins í þrjá þætti. Sá fyrsti er kenndur við
forleiki (e. overtures), annar við þróun (e.
developments) og sá þriðji við tilbrigði
(e. variations). Við lesandanum blasir
því rökleg tímaröð þar sem einn kafli
rekur annan og myndar heild sem er
óneitanlega freistandi, í ljósi þess nafns
sem hver þáttur ber, að líkja við tónverk.
Ritið öðlast því óumflýjanlega sess í huga
lesandans sem yfirlit yfir sögu íslenskrar
samtímaheimspeki frá miðri tuttugustu
öld til dagsins í dag.
Sú ákvörðun að skipa efni ritsins í
tímaröð er ekki útskýrð. Í formála bók-
arinnar er aftur á móti greint frá því
að það hafi verið meðvituð ákvörðun
að styðjast ekki við þematíska nálgun,
þ.e.a.s. ekki er gerð grein fyrir íslenskri
samtímaheimspeki á forsendum megin-
landsheimspeki (e. continental philosophy)
annars vegar og rökgreiningarheimspeki
(e. analytical philosophy) hins vegar. Að
baki þeirri ákvörðun liggur m.a. sú stað-
reynd að margir þeirra heimspekinga
sem fjallað er um hafa goldið varhug við
strangri aðgreiningu þar á milli og sótt í
brunn beggja hefða í verkum sínum og
aðferðum. Þrátt fyrir það er sú ákvörðun
að nálgast efnið á krónólógískan hátt
ekki sjálfgefin og af formála bókarinnar
að ráða verður ekki séð að aðstandend-
ur hennar hafi beinlínis ætlað henni að
vera sögulegt yfirlit. Það hefði því verið
kostur ef uppbygging bókarinnar hefði
verið skýrð og rökstudd fyrir lesandanum
sem á það annars á hættu að líta á ritið í
heild sem dæmi um markhyggna frásögn
í anda þeirra heimspekisögulegu skrifa
sem Richard Rorty kenndi á sínum tíma
við doxography.1 Spurningin sem vaknar í
huga lesandans verður sú hvort yfirlit yfir
samtímasögu akademískrar heimspeki á
Íslandi verði best gerð skil með röð rit-
gerða um tiltekna heimspekinga. En hér
erum við aftur komin á þær vafasömu
brautir að meta verkið á röngum
forsendum. Inquiring into Contemporary
Icelandic Philosophy gerir í orði kveðnu
hvergi tilkall til þess að vera sögulegt
yfirlit yfir íslenska samtíma heimspeki.
Því er þó ekki að neita að bókin vekur
þær væntingar að hún skýri sögulegt
og menningarlegt samhengi íslenskrar
heimspeki fyrir lesandanum og að eftir
standi skýr hugmynd um hvað einkenni
íslenska heimspeki.
Hugmyndin um íslenska heimspeki,
íslenska heimspekihefð eða ástundun
heimspekilegra fræða í samhengi ís-
lenskrar menningar, snýst að einhverju
leyti um sjálfsmynd þeirra sem telja sig
til heimspekinga í íslensku samhengi og
þeirri frásögn af sér og verkum sínum
sem þau vilja draga upp. Þó erfitt sé að
fullyrða um slíkt án ítarlegra rannsókna,
má halda því fram að íslenskir heim-
spekingar hafi að mörgu leyti forðast að
líta á sig og verk sín sem hluta af sögu ís-
lenskrar heimspekihefðar. Raunar má líta
á þá frásögn að íslenskir heimspekingar
séu ekki eins bundnir af sögulegum hefð-
um fræðigreinarinnar og kollegar þeirra
erlendis sem ríkan þátt í sjálfsmynd
þeirra og eitt af ætluðum sérkennum ís-
lenskrar heimspeki. Í þeim anda er t.a.m.
starfsumhverfi íslenskra heimspekinga
á fleiri en einum stað í Inquiring into
Contemporary Icelandic Philosophy sagt
einkennast af smæð málsamfélagsins og
þeirri staðreynd að engin sterk heim-
spekileg hefð hafi verið til staðar hér á
landi (sjá t.d. bls. 57).
Inquiring into Contemporary Icelandic
Philosophy er að vissu leyti brautryðj-
andaverk sem á sér ekki hliðstæðu.
Enginn áhugamaður um heimspeki í
samhengi íslenskrar menningar ætti að
láta hana fram hjá sér fara. Því fer fjarri
að hún höfði fyrst og fremst til erlendra
Hugur 2015-5.indd 161 5/10/2016 6:45:46 AM