Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 60

60 Gústav Adolf Bergmann Sigurbjörnsson
merkingarlegt yfirlag sem við bætum við bókina út frá sjálfum okkur. En ef við
einangrum merkinguna sem liggur í táknunum frá bókinni og sjáum bókina sem
efnislegan hlut í hlutveruleikanum þá erum við um leið að þurrka út mikilvæga
þætti þess hvað það er fyrir bókina að vera bók. Lykilatriði bókarinnar er sú merk-
ing sem í henni er falin. Þannig að merkingin er ekki einhver túlkun, merkingar-
legt yfirlag sem við leggjum yfir bókina, heldur er bókin fyllt merkingunni, hlaðin
merkingunni sem hlutur. Táknin eru það sem „birtist“, en við lifum í tjáningu
merkingarinnar.35 Þegar við lítum á bókina án merkingarinnar fáum við efnis-
legan hlut sem hefur vísindalega merkingu, en merking þessa hlutar er ekki full
merking hans sem slíks. Þannig fangar hin vísindalega eða eðlisfræðilega nálgun
ekki hlutinn í raunveruleika sínum, heldur fangar hún ákveðna þætti hlutarins
með aðferð einangrunar, þá þætti hlutarins sem skipta hina vísindalegu nálgun
máli.
Það sem Husserl bendir á hér er að við þurfum að vera meðvituð um það að hin
vísindalega aðferð nálgast heiminn með ákveðinni aðferð og við ættum að gæta
þess að rugla ekki þessari aðferð vísindanna saman við heiminn sjálfan.
Þegar kemur að líkamanum og meðvitundinni þá á sér stað sambærilegt ferli.
Vegna þess að hin náttúruvísindalega afstaða krefst þess að staðsetja allt í hinum
mælanlega heimi þá fáum við hina fyrrnefndu sállíkamlegu afstöðu til meðvit-
undarinnar. Meðvitundin verður þá eitthvert frekar ónauðsynlegt viðskeyti við
hið efnislega og verður ekki nauðsynleg skilningi okkar á því sem er raunverulega
raunverulegt.
En þessi afstaða til meðvitundarinnar endurspeglar afstöðuna til bókarinnar
sem eingöngu efnislegs hlutar. Með því að líta á meðvitundina á þennan hátt þá
yfirsjást okkur mikilvægir þættir þess að vera líkamnaður. Ekki aðeins það að í lík-
amleika okkar birtist heimurinn okkur og að þessi birtingarmynd er grundvöllur
þeirrar merkingar sem hin náttúruvísindalega aðferð beitir, heldur einnig það að
þótt það sé líkaminn, sem Körper, sem „birtist“ þá er það í því hvernig við komum
fram, sem Leib, sem merking eða tjáning okkar sjálfra birtist. Og að sama skapi
þegar við mætum öðrum lifandi líkömum þá mætum við ekki Körper, hlutgerðum
líkömum, sem við ætlum einhverja sál sem er okkur dulin, heldur birtast í lifandi
líkömum annarra – í framkomu þeirra – persónur.36
Hin náttúruvísindalega aðferð birtir okkur ákveðna hluta líkamans og ákveðin
sjónarhorn á hann, en það er mikilvægt að vera meðvitaður um að aðferðin er
aðferð einangrunar. Hún einangrar ákveðna þætti líkamleikans en lítur framhjá
öðrum – eða úrskurðar þá jafnvel ónauðsynlega. En með þessari einangrun hættir
35 Husserl, 1989: 256.
36 Hér er snert á vandanum við samkennd (þ. Einfühlung, e. empathy) en hún er annað stórt
rannsóknarverkefni fyrirbærafræðinnar. Husserl fæst sérstaklega við hana í Hugmyndum II og
í fimmtu hugleiðingu Kartesískra hugleiðinga. Á þessum vanda hafa margir snert. Merleau-Ponty
tekur hann fyrir í Fyrirbærafræði skynjunarinnar, Heidegger í Veru og tíma og Sartre í Veru og
neind. Þá má segja að þetta sé eitt af meginviðfangsefnum Emmanuels Levinas. Þá eru tvö verk
sem vert er að nefna sem sérstaklega taka þennan vanda fyrir. Annars vegar The Nature of Symp-
athy eftir Max Scheler og On the Problem of Empathy eftir Edith Stein en bæði voru þau nemar
Husserls. Sú síðarnefnda var einnig um tíma ritstjóri Hugmynda II.
Hugur 2015-5.indd 60 5/10/2016 6:45:10 AM