Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 67

Heimspeki líkamans og heimspeki í líkamanum 67
í sálinni. Er hægt að tala um kvenlega heimspekiástundun án þess að detta í pytt
eðlishyggju um eðlislægan mun kynjanna sem eigi sér líffræðilegar forsendur?
Þeirri spurningu svara ég játandi og með rökstuðningi hér á eftir. Ég byrja hins
vegar á að setja fram undirliggjandi tesu greinarinnar. Simone de Beauvoir setti
fram þá fleygu setningu í Hinu kyninu að maður fæðist ekki kona heldur verði
kona. Þessi setning er ekki nema hálfur sannleikur, en það rann upp fyrir mér
þegar við Helga Kress ræddum þessi mál og hún lagði til að hinn helmingur
sannleikans væri sá að maður fæðist kona en menningin og samfélagið leyfi okkur
ekki eða hindri okkur í að vera konur. Það sama gildir um karla. Þeir eru líka
skilyrtir og mótaðir af samfélaginu og á margan hátt ófrjálsir þótt hefðbund-
in kynjaskipan hafi sett þeirra kyn í forréttindastöðu gagnvart konum.4 Ef við
gefum okkur að við getum losað okkur við fordóma um kynin og förum inn á
tímabil fjölþættingar á því sviði þá er hugsun okkar samt ekki kynlaus. Hvorki
félagslega, menningarlega né líkamlega. Ég fullyrði að ein leið til að vera við sjálf
í heimspeki liggi gegnum líkamann sem getur gefið af sér nýja hugsun og það er
að mínu mati hugsun sem leyfir okkur að vera meira við sjálf, í því kyni sem við
erum. Líkaminn er forsenda mismunar. Af því við erum líkamar erum við ólík á
margs konar hátt. Heimspeki sem er nær líkamanum virkjar meiri fjölbreytileika,
alls kyns einstaklinga.
Líkaminn og femínísk heimspeki
Líkaminn er eitt af stóru þemum heimspeki samtímans og getur, líkt og heim-
speki tungumálsins gerði á síðustu öld, opnað heimspekinni nýjar víddir á marg-
víslegan hátt. Heimspeki líkamans hefur gefið okkur heildstæðari sýn á manninn
með því að víkka út hugmyndir okkar um manninn sem þekkingar-, siðferðis-
og samfélagslega veru. Ég mun byrja á því að ræða heimspeki líkamans eins og
hún birtist í helstu meginstraumum innan femínískrar heimspeki. Í síðari hluta
greinarinnar mun ég síðan ræða um heimspeki í líkamanum, eða um heimspeki-
lega hugsun sem á sér rætur í líkamanum og virkjar þá þekkingu og visku sem
líkaminn býr yfir.
Það eru fleiri en femínískir heimspekingar sem hafa gert manninn sem lík-
amsveru að viðfangsefni, allt frá sígildum heimspekingum eins og Schopenhauer,
Nietzsche, Husserl og Merleau-Ponty til samtímaheimspekinga eins og Lakoff
og Johnson.5 Femínísk heimspeki hefur byggt á slíkum kenningum, en einnig
þróað sínar eigin með hliðsjón af mismun kynjanna, því þótt heimspekin hafi
lengst af fjallað um manninn sem kynhlutlausa veru þá verður í síðasta lagi aug-
ljóst að hún er ekki til þegar farið er að ræða manninn sem líkamsveru. Þrátt fyrir
að eiga líkamann sem samnefnara er femínísk heimspeki samtímans samt langt
frá því að vera heildstæð heimspekigrein, heldur kvíslast hún í margar áttir. Til
4 Sjá frekar umræðu mína um þetta í „Meiri spenna og minna stríð“, Aðalsteinn Ingólfsson (ritstj.),
Kvennaveldið: Konur og kynvitund, Listasafn Reykjanesbæjar, 2015. Aðgengilegt hér: https://knuz.
wordpress.com/2016/02/03/ad-skapa-meiri-spennu-og-minna-strid-milli-kynjanna/
5 Lakoff og Johnson, 1999.
Hugur 2015-5.indd 67 5/10/2016 6:45:12 AM