Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 103

Efi, skynsemi og kartesísk endurhæfing 103
komist að cogito-inu og uppgötvað fyrir tilstilli þess skynsemina í mynd hins nátt-
úrulega skilningsljóss.
Þeir sem telja ranglega að René sé að draga Skynsemina í efa í Fyrstu hug-
leiðingu neyðast annaðhvort til að halda að hann sé kominn í þrot eða þurfa að
beita snúinni vörn fyrir aðferð hans.
En ég lít á umskiptin frá lokum Fyrstu hugleiðingar til upphafs Annarrar
hugleiðingar sem enn eitt dæmi um mikilvægan leik sem kemur oftar en einu
sinni fram í fyrirfram-efasemdarökum til að verjast því að þekkingarrót sé al-
gjörlega rúin trausti. Eitthvert vafasamt atriði, sem hvílir á þessari rót, er dregið
fram; síðan er spurningin hvort eitthvað finnist sem geri okkur kleift að greina
vafasama atriðið frá öðrum atriðum sem hvíla á sömu uppsprettu. Ef ekki, þá er
uppsprettan töpuð og allt sem á henni hvílir. En ef við getum fundið greinarmun,
þá er rótinni borgið og mörgu sem á þeim grunni hvílir.
Efasemdarökin sem rædd eru í kafla IX hér að framan eru tilraunir til að kasta
rýrð á skynsemina; því að René gerir engan greinarmun á rökhugsun og Skyn-
semi, eins og áður hefur komið fram. Búið er að varpa rýrð á skilningarvitin og
mikilvægur hluti vanabundinna fordóma því veiktur eða brotinn á bak aftur.30
Í þessum örvæntingarfullu aðstæðum (því að hvar á hann að leita þekkingar
ef skynsemin er vafasöm?) er René tilbúinn til skilnings – hann neyðist til að
hyggja miklu betur að skynseminni en hann hefur áður gert til þess að sjá hvort
gera megi greinarmun á þeim dæmum um skynsemina sem efasemdarökin hafa
dregið í efa og öðrum tilvikum. Hann er ennfremur vopnaður þeim skilningi að
ef eitthvað á að sleppa undan efanum, má það ekki eiga samleið með örlögum
„skynjunarinnar“.
Í cogito-inu31 finnur hann afsprengi skynseminnar sem stenst árás þeirra efa-
semda sem hann hefur vakið máls á, jafnvel efasemdir sem fela í sér illa andann,
sem ég hef ekki rætt. En hann þarf samt að sjá hvað það er í þessu sérstaka dæmi
sem gerir það sérstakt; því að ef hann getur það ekki, getur hann ekki treyst
því að það sé hafið yfir vafa (t.d. ef hann nær ekki að skilja orðið sum í annarri
merkingu en „maður er til“ eða „líkami er til“, þá mun cogito-ið verða undirorpið
efasemdum Fyrstu hugleiðingar). Til þess að sjá hvað það er sem greinir cogito-ið
frá vafasömum afurðum skynseminnar, neyðist hann til að skýra það og, meðan á
þessari mjög svo innhverfu skýringu stendur, skoða skilningsgáfu sjálfs sín og af-
urðir hennar in abstracto. Hann hefur alltaf haft hæfileikann til þess að gera þetta,
en ekki getuna til þess fyrr en nú. Sú geta byrjar að þróast hér vegna þess að (1)
skilningarvitin fanga ekki athyglina í sama mæli og vegna þess að (2) þegar hann
reynir að bægja burt efanum neyðist hann til að reyna á getu sína að þessu leyti.
Eins og Aristóteles benti á, þroskast hæfileikar manna til einhvers með þessum
hætti.
Þegar Annarri hugleiðingu er lokið er René tilbúinn til að lýsa sérkennum
30 Að hve miklu leyti unnt er að veikja vanabundna fordóma vegna efasemdaraka veltur á því hversu
gaumgæfilega þau hafa verið íhuguð og skoðuð eins og Descartes ítrekar.
31 Raunar er ekki hægt að benda á neitt eitt sem cogito-ið. Sjá bæði Frankfurt og Kenny um þetta
efni.
Hugur 2015-5.indd 103 5/10/2016 6:45:22 AM